ΟΙ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

 

Μέρες γιορτών και η ρητορική της φιλανθρωπίας και της συμπαράστασης στους οικονομικά ευάλωτους συνανθρώπους κυριαρχεί. Κι αν η φιλανθρωπία εμφανιζόταν ως μια από τις παλαιότερες μορφές κοινωνικής αρωγής, κληρονομιά της θρησκείας, μια χειρονομία  που δημιουργεί το σύνδεσμο μεταξύ του ανθρώπου και του πλησίον μέσω του θεού, σε υλιστική ανάλυση όμως αυτές οι πεποιθήσεις ήταν μόνο μια προσπάθεια απόδρασης από τα κοινωνικά ζητήματα. Η χριστιανική φιλανθρωπία ήταν  μια μορφή αιώνιας διαιώνισης της τρέχουσας κοινωνικής τάξης, η οποία συνεχίζεται στις μέρες μας με νέες μορφές που έχουν γίνει αποδεκτές, για να διατηρούν την υπάρχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση και δημοσιοποιούνται βεβαίως ευρέως.   

         Τον προηγούμενο μήνα, ανάμεσα στις ειδήσεις ξεχώριζε εκείνη για την  ηλικιωμένη συνταξιούχο αγρότισσα, Α. Παπαχρήστου, και τη  δωρεά της  από τις οικονομίες της,  ενός ασθενοφόρου στο ΕΚΑΒ Μεσολογγίου. Η ταλαιπωρία του άντρα της που με εγκεφαλικό δεν έβρισκε ασθενοφόρο για τη μεταφορά του στο νοσοκομείο ήταν η αιτία για την απόφαση της. Συγκινητικός και ένας όρος που έβαλε, ενδεικτικός για το είδος της αναγνώρισης που ήθελε, να κορνάρει το ασθενοφόρο κάθε φορά που περνά μπροστά από το σπίτι της. Και φυσικά ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης, που η πολιτική του έχει οδηγήσει στην κατάρρευση του συστήματος υγείας, δεν παρέλειψε να επικοινωνήσει μαζί της για να την ευχαριστήσει για την προσφορά της. Μια αντίστοιχη είδηση τις επόμενες μέρες αφορούσε στην ανακοίνωση για την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών τον ερχόμενο Ιανουάριο του Πανεπιστημιακού Παιδιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που θα παραδοθεί στο δημόσιο σε τρία χρόνια.

           Κι αυτές οι δυο δωρεές είναι ενδεικτικές για τις διαφορές τους, όχι γιατί είναι διαφορετικής οικονομικής κλίμακας, αλλά γιατί εκπορεύονται από διαφορετικές αιτίες και τα υποκείμενα αυτών των δωρεών δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους.  

            Η αγρότισσα που πρόσφερε το ασθενοφόρο ενήργησε ως   μέλος της κοινότητας  και είναι ο πόνος για την ταλαιπωρία του άντρα της από την έλλειψη ασθενοφόρων που την κινητοποίησε γι’ αυτή τη δωρεά, επιδεικνύοντας έμπρακτα την αλληλεγγύη της στους συντοπίτες της. Η ενέργειά της αυτή μοιάζει να αναβιώνει μια παλιά κληρονομιά των αγροτικών κοινωνιών που στηρίζονταν στην αλληλεγγύη για να επιβιώνουν στους δύσκολους καιρούς και στην περηφάνεια που ένιωθαν όταν αναγνωρίζονταν η προσφορά τους στην κοινότητα. Δεν θα μπορούσε η προσφορά της να χαρακτηριστεί φιλανθρωπία, γιατί η φιλανθρωπική δωρεά είναι η δράση του να προσφέρει κανείς σ’ αυτόν που δεν έχει και προϋποθέτει  δυο πράγματα που δεν παρατηρούνται στην περίπτωση της ηλικιωμένης, την ιδιωτική κατοχή πλούτου και την κοινωνική  ανισότητα.  

            Η δωρεά όμως του Ιδρύματος Νιάρχου είναι μια καθαρή φιλανθρωπική πράξη, ενδεικτική των φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων των  επιχειρήσεων και εταιρειών,  γιατί  φέρει μέσα της την πλήρη άρνηση της ισότητας, διαιωνίζοντας την αντίληψη να παρουσιάζεται η φιλανθρωπία ως ένας πιθανός λυτρωτικός δρόμος για αυτούς που υφίστανται την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Και είναι εντυπωσιακό που συνεχίζει ακόμα και στον 21^ο αι. η φιλανθρωπία με νέες μορφές, όπως δωρεές ή χορηγίες, απ’ αυτούς που εκμεταλλεύονται την εργατική δύναμη να εμφανίζεται σαν ένας τρόπος για την απελευθέρωση από την κοινωνική φτώχεια.

             Αν ο καπιταλισμός του 19^ου αι. στάθηκε αλαζονικά ακάλυπτος μπροστά στα θύματά του,  με τα εγκλήματά του σε δημόσια προβολή, την ανελέητη εκμετάλλευση, τη μαζική πείνα, την εξόντωση αυτόχθονων λαών, τον πόλεμο και πολλαπλασιασμό των φιλανθρωπικών ενώσεων με ψίχουλα προσφοράς, ο καπιταλισμός του 20^ου και πολύ περισσότερο του 21^ου ως σοφότερος από τα παθήματά του προσπάθησε με ποικίλους τρόπους να πείσει τα θύματά του να υποταχθούν. Είναι γιατί οι καταπιεσμένοι και εκμεταλλευόμενοι επαναστάτησαν εναντίον του κι έδειξαν ότι η βία δεν είναι πάντα αποτελεσματική για να υποταχθεί η πλειοψηφία.  

         Πέρα λοιπόν από τη βία, η κυρίαρχη τάξη των καπιταλιστών αντιλήφθηκε ότι θα έπρεπε να πείσει τα θύματά της για την κυριαρχία της ή να προκαλέσει σύγχυση για να τα εξουδετερώσει. Ένας τρόπος γι’ αυτό είναι να παρουσιάζεται η καπιταλιστική τάξη ως ο ευεργέτης, ακόμα και σωτήρας των εργαζομένων.

          Η φιλανθρωπία με πολλές  μορφές χρησιμοποιήθηκε ως το κλειδί γι’ αυτόν τον μετασχηματισμό. Οι δωρεές σε αξιόλογους σκοπούς από ομίλους, εταιρείες ή μεμονωμένους καπιταλιστές χρησιμοποιούνται για να υπονομεύουν την κοινωνική διαμαρτυρία. Μπορεί από καπιταλιστές εργοδότες να απορρίπτονται τα αιτήματα για αυξήσεις μισθών και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, όμως δημιουργούντα ιδρύματα, χρηματοδοτούμενα με ελάχιστα ποσά από τεράστια κέρδη,  που διαφημίζονται ότι δίνουν ευκαιρίες στους ανθρώπους να βελτιώσουν τη ζωή τους, που φυσικά βέβαια θα είναι και κερδοφόρα. Εκατοντάδες φιλανθρωπικά ιδρύματα ιδρύουν οι πλούσιοι για να διαμορφώνουν μια κοινωνία πιο φιλική προς τις επιχειρήσεις. Κατά κόρον στις μέρες μας χρησιμοποιούνται οι λεγόμενες χορηγίες για να εξασφαλίσουν ότι ιδρύματα εκπαίδευσης, επιστήμης, ιατρικής θα υποστηρίζουν τον καπιταλισμό. Φιλανθρωπικά ιδρύματα και χορηγίες προσπαθούν να μας παρασύρουν να πιστέψουμε ότι τα επιχειρηματικά συμφέροντα είναι συμφέροντά μας, ενώ στην πραγματικότητα  οι δωρεές και οι φιλανθρωπίες δεν είναι παρά επιχειρηματικές υποθέσεις για να παγιδεύσουν τους φτωχούς. Προωθούν την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι είναι φτωχοί επειδή δεν εκμεταλλεύονται ή δεν έχουν τις ευκαιρίες και κοινωνική υποστήριξη και όχι επειδή η καπιταλιστική τάξη συσσωρεύει το πλεόνασμα κι εκμεταλλεύεται την εργατική τους δύναμη.    

            Η φιλανθρωπική δωρεά δεν τροποποιεί θεμελιωδώς τις σχέσεις κυριαρχίας που παραμένουν, αλλά συμβάλλει στο μετασχηματισμό της εικόνας του ίδιου του συστήματος. Όταν όλη η οικονομική δύναμη βρίσκεται στα χέρια της αστικής τάξης, το να ισχυριζόμαστε ότι με τις δωρεές η αστική τάξη προσφέρει στους εργαζόμενους ξεχνάμε ότι αντλεί προστιθέμενη αξία από την εργασία τους. Γιατί ο καπιταλιστής δεν προσφέρει, δεν δίνει, συσσωρεύει. Οι δωρεές και χορηγίες δεν είναι παρά ένα τρόπος συγκάλυψης της σχέσης εκμετάλλευσης με την οποία συσσωρεύει τον πλούτο και χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε η ίδια η δυνατότητα της προσφοράς. Είναι στην πραγματικότητα μια πράξη κοινωνικής βίας που καταδεικνύει την κυριαρχία ενός ατόμου πάνω στο άλλο και στην κλίμακα μιας κοινωνίας δείχνει την υπεροχή μιας κοινωνικής τάξης πάνω σε μια άλλη, της αστικής τάξης πάνω στο προλεταριάτο. Είναι εντελώς αντίθετη στην κοινωνική δικαιοσύνη, γιατί στην πραγματικότητα κατοχυρώνει το βασικό που είναι και πυλώνας όλων των αστικών δικαιωμάτων, το δικαίωμα στην εκμετάλλευση. 

           Η φιλανθρωπία είναι το αποτέλεσμα όλων των αντιφάσεων στο καπιταλισμό που την καθιστούν παράδοξα χρήσιμη για την ίδια την κυρίαρχη τάξη και δεν έχει καμιά ελπίδα μέσω αυτής να επιτευχθούν οι μετασχηματισμοί που είναι απαραίτητοι για την επίλυση των αντιφάσεων από τις οποίες πηγάζει. Γι’ αυτό είναι τραγικό που θεωρείται ότι προσφέρει ανακούφιση, ενώ  η ύπαρξή της εγγυάται την επιβίωση της αθλιότητας και μερικές φορές μάλιστα την επιτρέπει και να αυξάνεται. Το αστικό κράτος χρησιμοποιεί τη φιλανθρωπία για να δικαιολογήσει και να ενισχύσει τις ανισότητες, διαιωνίζοντας την επικρατούσα κοινωνική τάξη.