ΚΟΜΒΟΣ …Η ΘΥΜΑΡΙΑ

Οι θριαμβολογίες την προηγούμενη εβδομάδα  της κυβέρνησης για τις συμφωνίες για γεωτρήσεις ορυκτών καυσίμων στη Μεσόγειο Θάλασσα, με τη βοήθεια των ΗΠΑ, συνεχίστηκαν, την παραμονή της επετείου του Πολυτεχνείου,  με τη συμφωνία που υπογράφηκε με τον Β. Ζελένσκι για μεταφορά αμερικανικού υγροποιημένοι φυσικού αερίου από την Ελλάδα στην Ουκρανία.

         Παραπάνω από μισό αιώνα μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τα συνθήματα στην πόρτα του, έξω το ΝΑΤΟ, έξω οι ΗΠΑ, που ήταν και βασικά αιτήματα του λαϊκού κινήματος ιδιαίτερα των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης φαίνεται να ξαναποκτούν στις μέρες μας την βαρύνουσα σημασία τους. Κι αν πενήντα χρόνια τώρα κανείς από τη πολιτική μας ηγεσία δεν αναθεώρησε τους πάγιους προσδιορισμούς της χώρας στο διεθνές πεδίο, με την τελευταία όμως κυβέρνηση Μητσοτάκη όχι απλώς συρρικνώνονται, αλλά ακυρώνονται a priori όλες οι δυνατότητες και του ελάχιστου αναπροσανατολισμού. 

         Δεμένοι στο άρμα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, με την αστική μας τάξη να επιδιώκει πάση θυσία συμμετοχή στα κέρδη από πολέμους και αποκλεισμούς από τους οποίους δεν λείπει η χώρα μας, η πολιτική μας ηγεσία για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι να κάμψει εσωτερικές αντιστάσεις, ακόμα και την ελάχιστη κριτική, καθώς μας προετοιμάζει για έναν μελλοντικό

         Κι ενώ για να γεμίσουν βουνά και λαγκάδια με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά δεν σταματούσε η προπαγάνδα για  την πράσινη ενέργεια  και σε κάθε αδυναμία αντιμετώπισης των  συνεπειών  ενός φυσικού φαινομένου η επίκληση  στην κλιματική αλλαγή αθώωνε την ολιγωρία  των αρμοδίων, όλα αυτά ξεχάστηκαν όταν απαιτήθηκε από τη μεγάλη μας προστάτρια.  

Την ίδια ημέρα λοιπόν που οι παγκόσμιοι ηγέτες έφτασαν στη σύνοδο κορυφής COP30 στη Βραζιλία για να πιέσουν για περισσότερη δράση για την κλιματική αλλαγή, η Ελλάδα ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει γεωτρήσεις για ορυκτά καύσιμα στη Μεσόγειο Θάλασσα, με τη βοήθεια των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη συμφωνία, η μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρεία της Αμερικής, η ExxonMobil, που θα κατέχει το 60% του έργου μαζί με τον μεγαλύτερο ενεργειακό όμιλο  στην Ελλάδα, την HelleniQ Energy που θα κατέχει το 10%  και την ανεξάρτητης διεθνή εταιρεία Energean    θα κάνουν  γεώτρηση  για εξερεύνηση φυσικού αερίου στο Block 2 στο Ιόνιο Πέλαγος.

Η Ελλάδα ήταν πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία, στο τέλος ενός συστήματος ενεργειακού εφοδιασμού που κυριαρχούσε η Ρωσία. Σήμερα γίνεται η πύλη προς την Ευρώπη για το αμερικανικό ενεργειακό εμπόριο και η άρχουσα τάξη της θριαμβολογεί γι’ αυτό, χωρίς προβληματισμό για την αντικατάσταση της μιας εξάρτησης από την άλλη, αφού εξάλλου το μόνο ενδιαφέρον της είναι  η κερδοφορία.  Φυσικά και για τον πρόεδρο Τραμπ είναι μια νίκη για να ενισχύσει την παγκόσμια κυριαρχία της αμερικανικής βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Η άρχουσα τάξη της χώρας μας συντονίζει το βηματισμό της με την κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Και αποδεικνύεται  πια όλο το ενδιαφέρον περί πράσινης μετάβασης ένα προπέτασμα καπνού για να κρύβονται οι επιδιώξεις ισχύος και οι κερδοφορίες επιχειρήσεων με φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες.  Τώρα, που τα συμφέροντα άλλα επιτάσσουν, δεν σταματούν οι θριαμβολογίες για τις γεωτρήσεις φυσικού αερίου, ένα ορυκτό καύσιμο που συμβάλλει σημαντικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, όμως αποτελεί και κινητήρια δύναμη οικονομικής ανάπτυξης και στρατηγικός μοχλός.

Μόνο που η εξόρυξη και εκμετάλλευση του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου συνοδεύεται από σημαντικές γεωπολιτικές εντάσεις. Οι επικαλυπτόμενες αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ) μεταξύ παράκτιων κρατών, οι διαφωνίες σχετικά με την αναγνώριση τους ορισμένων κυβερνήσεων και οι ιστορικές αντιπαλότητες μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, Λιβάνου και Αιγύπτου περιπλέκουν την εκμετάλλευση και την εμπορία αυτών των πόρων. Γι’ αυτό αυτοί οι πόροι φυσικού αερίου, δεν είναι  απλώς ένα οικονομικό ζήτημα, αλλά  βρίσκονται στη διασταύρωση ενεργειακών στρατηγικών, διεθνών σχέσεων και γεωπολιτικών συγκρούσεων, μετατρέποντας την Ανατολική Μεσόγειο σε έναν χώρο όπου, επειδή είναι ταυτόχρονα πολλά υποσχόμενος και ασταθής, η ενέργεια γίνεται μέσο ισχύος και διπλωματίας. Και στη μέση οι λαοί που πάλι θα υποστούν τις συνέπειες των ανταγωνισμών μέχρις εσχάτων.

Στην πραγματικότητα ο πόλεμος στη Ουκρανία, που με τα χρήματα των φορολογουμένων της ΕΕ επιδοτείται τρεισήμισι χρόνια τώρα, έχει εδραιώσει τα ενεργειακά συμφέροντα  των ΗΠΑ στην Ευρώπη μέσω των αυξημένων εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου, με την Ελλάδα να παρέχει τις αποθήκες για τη διαμετακόμισή του. Τρεισήμισι χρόνια  μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εκατομμύρια Ουκρανοί συνεχίζουν να ζουν με φόβο και οικογένειες σε όλη την Ευρώπη βαδίζουν σε τεντωμένο σχοινί λόγω των υψηλών λογαριασμών ρεύματος. Αντίθετα, οι μεγαλύτερες εταιρείες ορυκτών καυσίμων στον κόσμο έχουν αποκομίσει τεράστια κέρδη από  όλη αυτή τη δυστυχία, συσσωρεύοντας πλούτο που δεν θα μπορούσαν να ονειρευτούν πριν ο Πούτιν εισβάλει στη Ρωσία.

Πενήντα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που οι εξεγερμένοι φοιτητές με το λαό  απαιτούσαν την απεμπλοκή της χώρας από νατοϊκούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ,  και πια όλο το αστικό πολιτικό σύστημα συναινεί στην άσκηση  μιας εξωτερικής πολιτικής που εξυπηρετεί τις επιλογές των ΗΠΑ ή της ΕΕ, ακόμα κι αν θα πρέπει να δικαιολογηθούν τα εγκλήματα του Ισραήλ ή οι υπέρογκες αυξήσεις της ενέργειας. Κι αν ο φόβος και η αχνή ελπίδα  μικροαστικών κοινωνικών στρωμάτων για διατήρηση και ίσως βελτίωση της κοινωνικής τους κατάστασης τα οδηγεί να υποστηρίζουν τις διάφορες κυβερνήσεις που ασκούν την ίδια  εξωτερική πολιτική, στην εφαρμογή της όμως  στην ταξική πραγματικότητα αυτή η πολιτική αποκαλύπτει τα αντιλαϊκά, ακόμα κι αντιδραστικά χαρακτηριστικά της, που τίποτε καλό δεν προμηνύουν για τους καθημερινούς ανθρώπους.

  Πόσο βαθιά οι κυβερνήσεις μας εμπλέκουν στους ανταγωνισμούς  της περιοχής  γίνεται πασιφανές από τις δηλώσεις της Γκίλφοϊλ για τη μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο και την επιθυμία για αμερικανικές υποδομές στην Ελλάδα σαν αντιστάθμισμα στην κινέζικη επιρροή με το λιμάνι του Πειραιά.

Κι ύστερα αναρωτιόμαστε αν η εξέγερση εκείνου του Νοέμβρη δικαιώθηκε και αν το μήνυμα εκείνου του αγώνα φοιτητών και εργαζομένων είναι ακόμα επίκαιρο.

«ΜΕ ΤΗ ΔΩΡΕΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ»

 

Πολύς ο λόγος και η δημοσιότητα για την απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Πάτρας να αφαιρέσει  από τα σχολεία πινακίδες  που διαφημίζονταν  τράπεζες ως χορηγοί του προγράμματος «Μαριέττα Γιαννάκου» που ανακαινίζει και αναβαθμίζει σχολεία. Από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Π. Μαρινάκη που απέδωσε την απόφαση αυτή στην ιδεοληψία του δήμαρχου Πάτρας Κ. Πελετίδη  μέχρι το δημοσιογράφο Κ. Παπαχλιμίντζο στην ΕΤ1 με τις εξυπνακιαδίστικες ατάκες να προτείνει  ο δήμαρχος λίστα αυτών που επιτρέπεται να κάνουν χορηγίες, κοινός παρονομαστής είναι η απαίτηση για έκφραση ευγνωμοσύνης για τις δωρεές και χορηγίες επιχειρήσεων και ομίλων που χρηματοδοτούν δημόσια αγαθά                                                      Κι αναρωτιέται κανείς πόσο αυτή η αντίληψη απέχει από εκείνη του 19^ου  αιώνα, που  εύρισκε τη λύση για τις άθλιες συνθήκες που ο καπιταλισμός επεφύλασσε στην εργατική τάξη στη φιλανθρωπία των βικτωριανών βιομηχάνων. Δύο αιώνες από την εποχή του Ντίκενς, που τα κοινωνικά προβλήματα πιστεύονταν ότι λύνονται ή τουλάχιστον βελτιώνονται  από τον καλοσυνάτο πλούσιο  που δίνει γαλοπούλες τα Χριστούγεννα στους φτωχούς, ο κυβερνητικός λόγος και ο υποστηρικτικός της, και όχι μόνο στην Ελλάδα, υποστηρίζει τις καινούργιες μορφές φιλανθρωπίας για να καλύψει την κοινωνική ανισότητα.  

        Στη σύγχρονη εποχή γίνεται λόγος για εταιρική κοινωνική ευθύνη, με τις επιχειρήσεις, τις πολυεθνικές να κάνουν δωρεές, ενώ απομυζούν τους υπαλλήλους τους, με τις τράπεζες να χρηματοδοτούν κοινωνικά προγράμματα, ενώ βγάζουν σε πλειστηριασμούς τα σπίτια των οικονομικά αδύναμων.  

        Σε μια εποχή που το εργατικό κίνημα ψάχνει να ξαναβρεί το βηματισμό του σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον που επιδιώκει πάντα και παντού κερδοφορία, με το κοινωνικό κράτος να έχει διαλυθεί,  η  παιδεία, υγεία, πολιτισμός υποχρηματοδοτούνται, παρόλη τη φορολογία των εργαζομένων. Η  πρακτική λοιπόν  της χορηγίας έρχεται, όχι βασικά να επιλύσει, αλλά να εξωραϊσει σειρά ζητημάτων που αφορούν κυρίως στην εξεύρεση των οικονομικών πόρων για δημόσια αγαθά  από δωρεές χορηγών.  Μόνο που αν εστιάσουμε λίγο πιο προσεκτικά στη χορηγία, μάλλον θα εντοπίσουμε όψεις που της προσδίδουν μια αρνητική χροιά και μονιμοποιούν τις σχέσεις εξάρτησης από τους χορηγούς.

         Γιατί και η χορηγία δεν είναι παρά μια σχέση συναλλαγής, αν και οι όροι της δεν είναι πάντα εμφανείς. Μια τέτοιας μορφής οικονομική στήριξη παροχής δημόσιων αγαθών θεωρείται τις τελευταίες δεκαετίες σχεδόν αναγκαία, αφού η μειωμένη κρατική τους χρηματοδότηση είναι από τα πρώτα μέτρα που λαμβάνονται στις καπιταλιστικές μας δημοκρατίες για χάριν υποτίθεται της ανάπτυξης. 

         Ακόμα όμως κι αν  αποκρύπτονται οι  υπόγειες στοχεύσεις των χορηγών, με όρους που δεν είναι διαυγείς και με κίνητρα αδιευκρίνιστα, σίγουρα έχουν θετικό αντίκτυπο για την επιχείρηση οι φοροαπαλλαγές, η προβολή ενός κοινωνικού προφίλ της χορηγού επιχείρησης, η διασημότητα που αποκτά ο χορηγός και το αναβαθμισμένο κοινωνικό του προφίλ.  Κι επειδή οι επιχειρήσεις φυσικά δεν δίνουν σχεδόν ποτέ χρήματα υπό μορφή χορηγίας με κριτήρια εξωοικονομικά, δηλ. ηθικά ή κοινωνικά, αλλά βασικό τους κίνητρο είναι το οικονομικό, με τις χορηγίες το πιο πιθανό είναι να δημιουργούνται  εξαρτήσεις, ώστε να χρησιμοποιούνται ως μοχλό πίεσης στην κρατική εξουσία. Όσο μάλιστα αυξάνει η εξάρτηση μέσω χορηγιών της προσφοράς δημόσιων αγαθών τόσο αυξάνει και η αδυναμία πραγματοποίησης μακροχρόνιου σχεδιασμού, εφόσον οι χορηγίες συνήθως ορίζονται σε βραχυχρόνιο διάστημα χωρίς συνέχεια. Εξάλλου η εξάρτηση της παροχής δημόσιων αγαθών από αποφάσεις του επιχειρηματικού κόσμου δεν οδηγεί παρά σε έναν ανταγωνισμό,  με αύξηση της πιθανότητας άσκησης πιέσεων και εκβιαστικών πρακτικών,    όπου αυτοί που παίρνουν τελικά τις αποφάσεις  δεν έχουν  ούτε απαραίτητα τη γνώση ή το ενδιαφέρον για ζητήματα που πρέπει να λυθούν. Είναι ενδεικτικά τα  περιστατικά με την πτώση σοβάδων  και  θερμοσίφωνα σε σχολεία της Ηγουμενίτσας που είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα ανακαίνισης σχολείων «Μαριέττα Γιαννάκου» 

       Τελικά, η σύγχρονη πρακτική της χορηγίας, ως διελκυστίνδα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, με τη μορφή του εταιρικού, στην πραγματικότητα αντιμετωπίζει και τα δημόσια αγαθά ως μια ακόμα αγορά. Συγχρόνως βέβαια  μετασχηματίζεται το οικονομικό κεφάλαιο σε κοινωνικό, που θα συμβάλει στην περαιτέρω συσσώρευση οικονομικού κεφαλαίου. Κι αυτό αποδεικνύεται ιδιαίτερα κρίσιμο για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε πεδία με κακή φήμη, όπως οι τράπεζες.

       Το αξιοσημείωτο είναι  ότι με τις δωρεές στην παιδεία, αυτά τα ψίχουλα ελεημοσύνης από τα αμέτρητα κέρδη τους,  οι τράπεζες αναδεικνύουν κοινωνική δράση που βοηθά στη δημιουργία του ανθρωπιστικού τους προφίλ. Κι έτσι μπορεί  να αξιοποιηθεί η όποια αίγλη από τη σύνδεση με την παιδεία, προκειμένου να εξασφαλιστεί μια σειρά συμβολικών και άυλων πλεονεκτημάτων, φήμη, εξασφάλιση εμπιστοσύνης του κοινού, με μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη. Οι τράπεζες επιδιώκουν την ενσωμάτωση στην στρατηγική τους της μέριμνάς τους για την παιδεία αλλά και τον πολιτισμό, σε μια προσπάθεια προσέγγισης των καταναλωτών στον απόηχο της οικονομικής  κρίσης και της κακής τους φήμης με την ανακεφαλαιοποίησή τους εις βάρος των εργαζομένων.

        Κάπως  έτσι  λοιπόν η ανάδειξη των εταιρειών ως χορηγών σηματοδοτεί και την αλλαγή στην πρόσληψη των επιχειρήσεων από αποδιοπομπαίους τράγους σε ιερές αγελάδες, που μόνο προσφέρουν στην κοινωνία, γιατί η ευημερία της εξαρτάται απ’ αυτές.  Οι χορηγίες γίνονται το όχημα δημόσιων σχέσεων για τις επιχειρήσεις που αποκτούν κοινωνική ορατότητα και τοποθετούνται και στην αγορά της κοινωνικής προσφοράς,  με τους εργαζόμενους να  πρέπει να είναι και ευγνώμονες γι’  αυτές τις χειρονομίες καλοσύνης.  Που δεν είναι όμως παρά ελεημοσύνες με λογότυπο.

ΜΕ ΕΠΑΡΣΗ ΚΑΙ ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ

 

Με έπαρση και αλαζονεία που σταθερά χαρακτηρίζουν τον Κ. Μητσοτάκη, ως εκπρόσωπο της άρχουσας τάξης στην πολιτική ηγεσία, ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στη βουλή πάνω στην τροπολογία για την προστασία του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη επικαλέστηκε την ιερότητα του μνημείου και την ενότητα την οποία συμβολίζει, για να δικαιολογήσει τα μέτρα για περιορισμό διαδηλώσεων στον πέριξ του μνημείου χώρου. Ο οποίος περιορισμός, επιμένει να ισχυρίζεται, δεν σχετίζεται με κανέναν περιορισμό δικαιωμάτων, αλλά αντίθετα με «αποκατάσταση των πραγμάτων και μαζί της την αποκατάσταση των  αξιών». Στην ουσία, με τη διάταξη που ψηφίστηκε προστέθηκε άλλο ένα μέτρο περιστολής δικαιωμάτων που μεταμφιέστηκε σε ενδιαφέρον για προστασία του μνημείου και των συμβολισμών του.

         Και επιδεικνύεται εμπράκτως ο κυβερνητικός αυταρχισμός με τα ΜΑΤ που δραστηριοποιούνται με ξύλο και χημικά  σε κάθε διαμαρτυρία, είτε εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών είτε γενικά εργαζομένων.  Δεν έχει προλάβει να ψηφιστεί η τροπολογία με τις απαγορεύσεις   για το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και αστυνομικές δυνάμεις, σε επίδειξη δύναμης,  εμφανίζονται πέριξ του μνημείου είτε μόλις πλησιάζουν διαδηλωτές είτε γίνονται οποιεσδήποτε εκδηλώσεις, όπως οι παρελάσεις επετείων.

Και είναι αυτή μια ακόμα ενέργεια της κυρίαρχης εξουσίας που υποκρίνεται ότι ανέχεται δράσεις διαμαρτυρίας, αρκεί να  διατηρούν ένα χαρακτήρα γενικότητας και  ιδεαλισμού, για να επαίρεται για μια ιδεολογική ελευθερία που δεν της στοιχίζει τίποτε. Και μ’ αυτόν τον τρόπο να δικαιώνεται η αντίληψη ότι η αστική μας δημοκρατία αντέχει τον αντιπολιτευτικό λόγο, ώστε αυτός να ρίχνει τη σκιά του  και να θολώνει  η διφορούμενη έννοια της φουσκωμένης από ευγενικές αρχές δημοκρατίας μας που φλερτάρει με το φασισμό.

Και καθώς για την κυβέρνηση η «επικοινωνία» έχει απομείνει η  μοναδική σταθερά της ως απόλυτη αξία που γίνεται αντιληπτή αυτόνομα ως αυτοσκοπός, η ίδια μαζί με τα προσκείμενα μέσα ενημέρωσης εστιάζουν στα ασήμαντα που τα σκηνοθετούν για ν’ αναδειχτούν σε κεντρικά της πολιτικής δράσης, με στόχευση τη δικαίωση των πολιτικών επιλογών της. Παράδειγμα πρόσφατο, το επαναλαμβανόμενο από κυβέρνηση και παρατρεχάμενους της  επιχείρημα για τη μνησικακία της αριστεράς, ώστε η απαξίωσή της  να ενισχύσει τη Ν. Δημοκρατία, με τις επαναλαμβανόμενες αναλύσεις   για  τα καρτελάκια στις άδειες καρέκλες της αντιπολίτευσης στη κηδεία του Σαββόπουλου, λες και η κηδεία ενός καλλιτέχνη ακολουθεί κάποιο πρωτόκολλο παρεμφερή μ’ εκείνο της κηδείας π.χ. της βασίλισσας Ελισάβετ. 

Και κάπως  έτσι μπορεί να επιβιώνει  ακόμα μια κυβέρνηση σαν του Κ. Μητσοτάκη που από τους βουλευτές της μέχρι τον πρωθυπουργό, σίγουροι για τον συσχετισμό δυνάμεων υπέρ τους μπορούν να επιδεικνύουν την υπεροψία τους και σε επιχειρήματα που ταλαιπωρούν τη λογική, όπως σ’ αυτά που επαναλαμβάνουν, για να αποποιηθούν κάθε εμπλοκή, όλοι οι πέριξ της Ν. Δημοκρατίας αναφερόμενοι στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Με θρασύτητα ο ίδιος ο πρωθυπουργός, κι ενώ επί πρωθυπουργίας του έλαβε χώρα το μεγάλο πάρτι διασπάθισης ευρωπαϊκού χρήματος και  υπουργοί του και στελέχη της Ν.Δ εμπλέκονται στην αξιοποίηση προς όφελός τους των επιδοτήσεων του ΟΠΕΚΕΠΕ, διαβεβαιώνει για την έλευση μιας νέας εποχής διαφάνειας και «αξιοπιστίας στη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων» και υπόσχεται ότι «δεν θα κάνουμε πίσω».

Πέρα όμως απ’ αυτές τις ηχηρές άνευ νοήματος υποσχέσεις της κυβέρνησης, η αλήθεια είναι ότι το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ είναι κυρίως και πρωτίστως σκάνδαλο της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Όσες προσπάθειες και να καταβάλει η κυβέρνηση για να εξαφανιστούν από το κάδρο οι ευθύνες της, τη διαψεύδουν αποκαλύψεις και καταθέσεις στην εξεταστική επιτροπή της Βουλής, όπως της Π. Τυχεροπούλου, από την ευσυνείδητη εργασία της οποίας άρχισαν οι αποκαλύψεις του σκανδάλου, και η οποία  αναφέρθηκε στο φόβο που της προκαλούσαν οι διοικήσεις τις οποίες διόριζε ο αρμόδιος υπουργός. Τα επικοινωνιακά τεχνάσματα  που  επιστρατεύει η κυβέρνηση όχι μόνο δεν πείθουν  ότι το μεγάλο φαγοπότι στο ΟΠΕΚΕΠΕ έγινε ερήμην της,   αλλά ακόμα και στο ζήτημα της αντιμετώπισης της ευλογιάς των αιγοπροβάτων δύσκολα καλύπτουν την ολιγωρία της. Γενικά,  στους περισσότερους τομείς οι συνέπειες της κυβερνητικής πολιτικής έχουν προκαλέσει πληγές που οι επικοινωνιακές πομφόλυγες των κυβερνώντων και των συν αυτοίς μαζί με την υπεροπτική αποστασιοποίηση δεν μπορούν να αποκρύψουν.

Η επικίνδυνη συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα, που απλώς η κακοκαιρία  Ντάνιελ και το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ έφερε στο προσκήνιο, όταν θα έχει άμεσες συνέπειες στην υλική βάση της ζωής μας, δηλ. στη διατροφή μας, τότε πολύ δύσκολα οι διαφημιστικές καμπάνιες εξωραϊσμού μιας απελπιστικής κατάστασης θα μπορέσουν να πείσουν.   

Η σημασία της γεωργίας για την επισιτιστική ασφάλεια αποτελούσε παραδοσιακό χαρακτηριστικό της εκτίμησης της γεωργίας στην κοινωνία. Κι αν η τεράστια  τεχνική και οικονομική ανάπτυξη έχει σίγουρα οδηγήσει σε μια αλλαγή στις αξίες που θεωρούνται σημαντικές, η γεωργία όμως συνεχίζει να είναι η προϋπόθεση της ανθρώπινης επιβίωσης, αφού βοηθά στη διατήρηση της ζωής παρέχοντας τα τρόφιμα. Στις τελευταίες όμως δεκαετίες η αυξανόμενη μηχανοποίηση συντέλεσε στη μείωση της απασχόλησης με τη γεωργία, ενώ  ο ανταγωνισμός δεν ευνοεί την παραδοσιακή οικογενειακή  συμμετοχή στην καλλιέργεια. Συνεχίζει όμως η   γεωργία να  έχει μοναδικά χαρακτηριστικά  και γι’ αυτό  δεν μπορεί να ρυθμιστεί από τις αρχές της αγοράς και να αξιολογηθεί αποκλειστικά με βάση τα απόλυτα οικονομικά χαρακτηριστικά.

Παρόλ’  αυτά   όμως, όταν η ανησυχία για την επισιτιστική ασφάλεια έπαψε να είναι πια πιεστική,  η προσέγγισή της άρχισε να γίνεται  όλο και περισσότερο και αποκλειστικά με όρους αγοράς που την αντιμετωπίζει ως ένα ανταγωνιστικό τομέα ο οποίος λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές του ανταγωνισμού και πρέπει να χρησιμοποιεί τους πόρους αποτελεσματικά για τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Οι αγρότες δηλ. πρέπει να ανταγωνίζονται άλλους τομείς της οικονομίας για περιορισμένους δημοσιονομικούς πόρους, ενώ ενισχύεται ο έλεγχος της παραγωγής από τα μονοπώλια.

Βέβαια η κυβέρνηση, και όχι μόνο η συγκεκριμένη, προωθεί ένα παραγωγικό μοντέλο παροχής υπηρεσιών που φτωχοποιεί μια μεγάλη πλειοψηφία, αλλά εξασφαλίζει κέρδη στου λίγους και επαίρεται γι’ αυτό. Συγχρόνως όμως διακηρύττει τη στήριξή της στους αγρότες, αλλά και γενικά στους εργαζόμενους που τους εξασφάλισε το δικαίωμα να δουλεύουν 13αωρο, και το ενδιαφέρον της για την εξασφάλιση ενός υψηλού βιοτικού επιπέδου για όλους, μεθοδεύοντας την εμπορευματοποίηση όλων των δημοσίων αγαθών, με το νερό να …παίρνει σειρά για ιδιωτικοποίηση.

             Και κάπως έτσι, με την προπαγάνδα των ΜΜΕ, τον εκφοβισμό με τα ποικίλα νομοθετήματα, τις υποσχέσεις με  εξωραϊστικούς λόγους παγιδεύεται μια μεγάλη πλειοψηφία εγκλωβίζοντάς την  σε ψευδή διλήμματα. Η τελευταία δημοσκόπηση που εμφανίστηκε με το ψευδές δίλημμα Μητσοτάκης ή χάος είναι χαρακτηριστική της χειραγώγησης που επιχειρείται, όταν ανακηρύσσεται ο Κ. Μητσοτάκης ο μοναδικός υπερήρωας που απέναντί του έχει μόνο το χάος. Μόνο που όταν οι υλικές συνθήκες διαβίωσης   δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την αξιοπρέπειά της ζωής, τότε την αγανάκτηση και οργή κανένα επικοινωνιακό μοντέλο δεν μπορεί να χειραγωγήσει.

Ο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 

Με το θάνατο του  Σαββόπουλου,  φυσικά και φρόντισαν όλοι που κόπτονται για τη δημοκρατία, αλλά  ψηφίζουν περιορισμούς δικαιωμάτων και μισθών, να επιδείξουν την ευαισθησία τους για την τέχνη και με εντυπωσιακές φράσεις να εκφράσουν τη λύπη τους για το Διονύση που δεν είναι πια εδώ, για το δικό μας Νιόνιο που έφυγε, που για πάντα η μουσική και τα τραγούδια του θα μας συντροφεύουν. Για τον Σαββόπουλο μακροσκελή εγκώμια και αφιερώματα, που, σχεδόν την πρώτη εικοσαετία της καλλιτεχνικής του ζωής στην οποία και ολοκληρώνεται, φαινόταν να είναι μια άλλη φωνή έξω από παιχνίδια με την εξουσία και  σε αντίθεση με την υποταγή στην κυρίαρχη ιδεολογία. Κι έτσι  με το θάνατό του ο Σαββόπουλος γίνεται αφορμή για προβληματισμό, για άλλη μια φορά,  σχετικά με τις  διαδικασίες που πληθωρικές προσωπικότητες της τέχνης που φαίνονταν ν’ αποκαλύπτουν με το έργο τους τη βαναυσότητα του συστήματος καταλήγουν παράγοντες σταθερότητάς του.

        Κι επειδή οι καλλιτέχνες λειτουργούν ως καθρέφτες, εκφράζοντας  τις ανησυχίες που διαμορφώνουν την εποχή τους και όταν τα έργα τους είναι εμπνευσμένα  μπορεί να γίνουν και καταλύτες για κοινωνικό αναστοχασμό, είναι πραγματικά ευκαιρία, που μας τη δίνει ο   θάνατος του Σαββόπουλου, να αναρωτηθούμε για  την κοινωνία που εκφράστηκε στα τραγούδια του.

        Είναι εκείνη η κοινωνία, κυρίως των τριών δεκαετιών, των εξήντα, εβδομήντα ογδόντα, που οι αγώνες της νεολαίας του 114 συναντούν τους αγώνες των φοιτητών του Πολυτεχνείου μέσα στην σκληρότητα της δικτατορίας και στην ευφορία της  μεταπολίτευσης, που  αντιπαλεύει  με την παράδοση της εθνικόφρονης δεξιάς και αμφισβητεί στην πολιτική την ένταξη και ...δογματική ιδεολογία. Ο Σαββόπουλος στα τραγούδια του είναι σύγχρονος μ’ αυτήν την εποχή του. Σ΄ αυτά τα τραγούδια, που η κοινωνική τους θεώρηση είναι αρκούντως επαναστατικά  ανθρωπιστική, για να εκφράζουν ένα μεγάλο μέρος από τους «εκδρομείς» του ’60 και ο ερωτισμός τους αποδίδεται με υπέροχους στίχους, συγχωνεύοντας ατομική και πολιτική ζωή, μεγάλο ποσοστό από τις  γενιές αυτών των δεκαετιών αναγνώρισαν ως  δικό τους το Σαββόπουλο. Σ΄ αυτά τα τραγούδια τα τραύματα των τελευταίων χρόνων είναι οδυνηρά, η πολιτική ζωή μια πληγή, οι ιδεολογίες και τεχνικές εξουσίας όψεις του ίδιου νομίσματος, όψεις του κόσμου του κεφαλαίου, μιας καταναλωτικής κοινωνίας που καταβροχθίζει τα πάντα, ως και την ίδια τη μνήμη, με θελκτικές τις  αντιεξουσιαστικές προτάσεις  και επαναπροσδιορισμό  του νοήματος του κακού μετά την απομυθοποίηση ηγετών, τις πολιτικές αμφιβολίες, την απόρριψη ιδεολογιών.  Μόνο που στο τέλος, η  αναζήτηση μιας διεξόδου οδηγεί στο παρελθόν, ανασταίνοντας ωραιοποιημένους  ορθοδοξία και έθνος, και στην κοινοτοπία της αγάπης, καθαγιάζοντας  την προσωπική  ζωή.

             Κι όταν εδραιώνεται η απομάκρυνση από το πολιτικό και χαρακτηρίζεται το βύθισμα στο ιδιωτικό και ατομικό ακόμα και επαναστατικό, ο Σαββόπουλος λόγω και έργω από περιθωριακή έκφραση μεταβάλλεται σε κεντρική. Από τη συναυλία σώου στο Ολυμπιακό στάδιο το 1983, με την αποχώρησή  του με αερόστατο, μέχρι τον εορτασμό το 2004 στο Ηρώδειο των 40 χρόνων του στο τραγούδι με την αναδυομένη από την τούρτα Καλομοίρα, ο Σαββόπουλος στην πραγματικότητα,   ως πρόσωπο πια,  εκπροσωπεί μεγάλο μέρος από όλους εκείνους τους νέους που κοινωνικά καλοστεκούμενοι πια είχαν συναντηθεί με τα τραγούδια του εκείνες τις δεκαετίες. Δηλ. όλους όσοι περιθωριοποιημένοι ή αδικημένοι από το μετεμφυλιακό κράτος μπορεί και να  αγωνίστηκαν στα Ιουλιανά, να  φυλακίστηκαν στη χούντα, να μάτωσαν στο Πολυτεχνείο, αλλά  σπάζοντας τον ομφάλιο λώρο με την κομμουνιστική επαναστατική παράδοση αναζητούσαν έναν νέο κόσμο, αυτόν της καπιταλιστικής ανάπτυξης και του εκδημοκρατισμού.

         Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά προδοσία εκ μέρους του, αλλά είναι η φυσιολογική εξέλιξη όσων δεν έχουν  όραμα το μετασχηματισμό της κοινωνίας. Κι ας θέλουν  να βλέπουν τη συγχώνευσή  του και την αποδοχή από όλο το κατεστημένο,  που όλα μπορεί και τα χωνεύει αλλοιώνοντας τα,  εκείνοι οι γέροντες πια «εκδρομείς του ’60, που εξελίχτηκαν σε φιλελεύθερους μικροαστούς.  Η διαίσθηση και ευαισθησία του Σαββόπουλου βρήκε αυτόν τον εύστοχο χαρακτηρισμό για όσους εκείνες τις δεκαετίες τα οράματά τους, πέρα από ταξικό ανταγωνισμό,  περιορίζονταν στο αίτημα της δημοκρατίας, στο τέλος του μεταεμφυλιακού κράτους εκτάκτου ανάγκης, στο όνειρο της καπιταλιστικής ανάπτυξης,  στην αναζήτηση της ευημερίας. Και είναι ο καπιταλισμός  που  τους πρόδωσε, που τους είχε ξελογιάσει με την αέναη ανάπτυξή του, με τις διακηρύξεις για  ισότητα και δικαιοσύνη της αστικής δημοκρατίας, με τις υποσχέσεις για ευημερία και όχι ο Σαββόπουλος που συμβιβάστηκε. Γιατί ο Σαββόπουλος πρωτίστως και κυρίως τους μικροαστούς εξέφρασε, που φλερτάρουν με τον αναρχισμό, εξωραΐζουν το  κοινωνικό περιθώριο, όταν τους απογοητεύει ο καπιταλισμός, αλλά δεν τολμούν τη ρήξη, αφού αυτό προϋποθέτει προσωπικές θυσίες και πιθανές υλικές απώλειες.

            Και αν λοιπόν τώρα πια  οι «εκδρομείς» του ’60 έχουν ολοκληρώσει την … εκδρομή τους ακόμα όμως διαχέεται στην κοινωνία μας η γλυκερή νοσταλγία τους για συλλογικές παραμυθίες που η ίδια η εξουσία καλλιεργεί, για να φτιασιδώσει το πρόσωπό της, να ξεγελάσει για τον αυταρχισμό της. Γι’ αυτό και του  Κ. Μητσοτάκη η παρουσία και ο επικήδειος του στην εξόδιο ακολουθία  του Σαββόπουλου ήταν η ευκαιρία του  να μακιγιάρει τη διακυβέρνησή με υλικά μιας νεκρής  αριστεράς, σε μια συνεχή  προσπάθεια να μπλοκάρει κάθε αντίδραση, μετά μάλιστα τις απαγορεύσεις για το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη που καταγράφηκαν ως ακροδεξικές επιλογές.  Ο κομμουνιστής Μ. Θεοδωράκης δεν του έκανε αυτή την χάρη,  γιατί, παρ΄όλες τις πολιτικές παλινωδίες του, παρέμεινε κομμουνιστής που θεώρησε την επαναστατική  συμμετοχή του στα  Δεκεμβριανά την ύψιστη προσφορά του στους κοινωνικούς αγώνες. Ο ταλαντούχος Σαββόπουλος ζώντας σε άλλα χρόνια, χωρίς επαναστατική έξαρση και οράματα που ελευθερώνουν την ψυχή δεν συνέλαβε ποτέ αυτό το πέταγμα που δίνει στην τέχνη η καταβύθισή της στο κοινωνικό κι έτσι το αδιέξοδό του στην τέχνη συνταυτίστηκε με το αδιέξοδο των μικροαστών που ποτέ δεν αρνήθηκαν τον καπιταλισμό της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.   

         Στην τελική, η προσωπική ζωή του καλλιτέχνη δεν επηρεάζει την αισθητική εμπειρία ενός έργου τέχνης, το πολύ να βοηθήσει στην κατανόησή του. Γιατί το έργο τέχνης όταν  δημιουργηθεί και παραδοθεί στο κοινό  ελευθερώνεται από το δημιουργό του.  Κι επειδή η  τέχνη  δεν περιορίζεται σε μια απλή αισθητική δραστηριότητα, αλλά είναι βαθιά ριζωμένη στις υλικές  συνθήκες παραγωγής και στις κοινωνικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν μια εποχή, γι’ αυτό  και μπορεί να είναι ένα όργανο αποξένωσης στην υπηρεσία των κυρίαρχων τάξεων, αλλά και ένας χώρος αντίστασης και απελευθέρωσης. Η τέχνη λοιπόν μπορεί να γίνει ένα μέσο να εμπνεύσει ένα όραμα,  με το οποίο το άτομο και η κοινότητα μπορούν να ανακτήσουν ένα χαμένο νόημα. Το  ζητούμενο  λοιπόν με το Σαββόπουλο  είναι αν αυτό το κατάφερε με το έργο του, τουλάχιστον σ’ εκείνες τις πρώτες δεκαετίες της πιο δημιουργικής καλλιτεχνικής του ζωής.