ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ

 

Μέρες τώρα, ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οργή  για την πιθανή εμπλοκή ανθρώπου στο θάνατο, με εμφανή σημάδια άγριας κακοποίησης, ενός σκύλου στην Αράχωβα εκφράστηκε σε, απρόσμενα για ζώο, υψηλούς τόνους. Μέχρι που κινητοποίησε και κόσμο να διαδηλώσει στο Σύνταγμα ζητώντας σύλληψη των δραστών που ευθύνονται για το θάνατο του ζώου.

         Στη χώρα μας,  και όχι μόνο, ο αριθμός των ζώων συντροφιάς  έχει αυξηθεί μετά την πανδημία  και κατ’ επέκταση και η βιομηχανία που στηρίζει τη φιλοζωία, όπως π.χ  ζωοτροφών ή αξεσουάρ. Συγχρόνως, τα τελευταία χρόνια αλλάζει η θέση και αντιμετώπιση αυτών των ζώων. Τα ζώα ανθρωποποιούνται όλο και περισσότερο, δηλ. αντιμετωπίζονται σαν άνθρωποι, αποτελούν μέρος της οικογένειας, όπου τους συμπεριφέρονται σαν σε παιδιά και αν σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργούν ως φάρμακο κατά της μοναξιάς, όμως σε κάποιες άλλες απλά συμπληρώνουν την εικόνα της διαφημιζόμενης τέλειας ευτυχίας που περιλαμβάνει και κατοικίδια.   

          Αυτός ο ανθρωπομορφισμός δεν είναι κάτι καινούργιο, αφού είναι κοινός σε παραδοσιακούς πολιτισμούς και θεωρείται ένας σημαντικός τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι κατανοούν τις αλληλεπιδράσεις με τον μη ανθρώπινο κόσμο. Και στα χρόνια μας,  οι άνθρωποι προσπαθούν να απεικονίσουν τον φυσικό κόσμο ως αντανακλάσεις τους, όπως με το να δίνουν ονόματα ανθρώπινα σε καταιγίδες κλπ. ή να αποδίδουν σε ζώα ανθρώπινες προθέσεις σε μια προσπάθεια να εξηγηθούν ορισμένες συμπεριφορές τους. Κι αν αυτό είναι χρήσιμο για τη δημιουργία ενσυναίσθησης για ζώα που  τα έχουν κακομεταχειριστεί, μπορεί όμως αυτός ο ανθρωπομορφισμός να οδηγήσει σε ανακριβή κατανόηση των βιολογικών διεργασιών στον φυσικό κόσμο και να οδηγήσει και σε ακατάλληλες συμπεριφορές προς τα ζώα.  Το  να αντιμετωπίζεις  ένα ζώο σαν κάτι  που δεν είναι, π.χ υποκατάστατο του ανθρώπου, μπορεί να γίνει αιτία προβλημάτων, γιατί τα ξεσπάσματα του ζώου πολλές φορές ούτε προλαμβάνονται ούτε ελέγχονται. Πρόσφατο είναι το τραγικό παράδειγμα της πενηντάχρονης γυναίκας που κατακρεούργησαν δεσποζόμενα σκυλιά στην αυλή του σπιτιού της.  

          Τα τελευταία χρόνια  είναι αλήθεια ότι όποιος δίνει την παραμικρή προσοχή στις συζητήσεις τις οποίες γεννά η θέση και το καθεστώς των ζώων δεν μπορεί να μην εντυπωσιαστεί από τις υπερβολές και τις αντιφάσεις των συζητήσεων  που διεξάγονται και των στάσεων που υιοθετούνται. Ουσιαστικά σχεδόν μονοπωλούν το ενδιαφέρον τα ζώα συντροφιάς, αφού η κυρίαρχη μορφή των σχέσεων με τα ζώα στις μεγαλουπόλεις είναι αυτές οι συναισθηματικές σχέσεις με κατοικίδια. Ο σύγχρονος άνθρωπος των πόλεων είναι πολύ μακριά και έχει άγνοια για τα ζώα παραγωγής ή σφαγής που εκτρέφονται με μοναδικό σκοπό να θανατωθούν για να καταναλωθούν. Η βιομηχανοποίηση μάλιστα  του τομέα της κτηνοτροφίας με τη συγκεντροποίηση των μονάδων παραγωγής και την εξειδίκευση επηρέασε τις σχέσεις κτηνοτρόφων και ζώων που έχουν γίνει λιγότερο ατομικές, πιο απρόσωπες, σε σημείο που και οι δύο να υπόκεινται σε παραγωγική πίεση. Και είναι η λογική του κέρδους κι εδώ, όπως και σε όλα τα επίπεδα της καπιταλιστικής οικονομίας, που  προκαλεί την χωρίς όρια πολλές φορές εκμετάλλευσή τους, την οποία παρακάμπτουν τελείως οι  ακτιβιστές, που μερικές φορές θεαματικά ή και βίαια απαιτούν δικαιώματα για τα ζώα, ακόμα και ίση μεταχείριση ζώων και ανθρώπων.

            Ο κόσμος της καλής μεταχείρισης των ζώων είναι ένα νεφέλωμα περίπλοκων συμφερόντων που περιλαμβάνει ενώσεις, συλλόγους, αντίστοιχες επιχειρήσεις, λόμπι κλπ. και  μέσα από την υπεράσπιση  της υπόθεσης των ζώων αποκτούν κοινωνικό πρόσωπο, χρησιμοποιώντας το  διαδίκτυο που  μοιάζει  σαν να φτιάχτηκε για την ανθρωπομορφοποίηση των ζώων γεμίζοντας με  γατάκια και σκυλάκια. Οι ευαισθησίες  απέναντι σ’ αυτά γίνονται όλο και πιο υπερβολικές και η σταδιακή μετάβαση  από την έννοια της προστασίας των ζώων, που θεωρείται ως καθήκον συμπόνιας για τον άνθρωπο  προς αυτά, στην έννοια των δικαιωμάτων των ζώων αναγνωρίζει τη συνέχεια μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Προωθείται μάλιστα η αντίληψη ότι η ενσυναίσθηση του πόνου των ζώων αποτελεί μέρος μιας δημοκρατικής και προοδευτικής πολιτικής αντίληψης  παραβλέποντας ότι ιστορικά αυτή η ενσυναίσθηση δεν προστάτεψε από αντιδραστικούς πειρασμούς. Μην ξεχνάμε ότι το τρίτο Ράϊχ είχε νομοθεσία πολύ ευνοϊκή για τα ζώα και ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν φανατικός ζωόφιλος.

         Οι υπερβολές  για την ευτυχία των ζώων που προωθείται από  μια ενεργή μειοψηφία, η οποία  θέλει να παρουσιάζεται ως μια φωτισμένη πρωτοπορία, φτάνει στο σημείο να επεκτείνει τα δικαιώματα των ανθρώπων στα ζώα, απαιτώντας ακόμα και την άρνηση σφαγής τους, δημιουργώντας για τα ζώα την έννοια του «σπισισμού» με βάση εκείνη του ρατσισμού για τον άνθρωπο. Τέτοιες αντιλήψεις που δημιουργούνται από θραύσματα απόψεων συχνά αντιφατικών, σταχυολογημένων εδώ κι εκεί και  επιλεγμένων σύμφωνα με ηθικούς κανόνες αμφισβητήσιμους, διαδίδονται   σήμερα σε ένα κυρίως αστικό κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό, αποκομμένο πλέον από τις αγροτικές ρίζες και την αντίστοιχη κουλτούρα. Το οποίο ελάχιστα κατανοεί ότι η ιδιότητα του κατοικίδιου ζώου είναι ένα πολύ ειδικό καθεστώς, το οποίο δεν μπορεί να επεκταθεί σε όλα τα ζώα και ίσως να μην είναι πάντα τόσο αξιοζήλευτο όσο πιστεύει. Ίσως τελικά  οι  πολλές κακοτοπιές του ανθρωπομορφισμού των ζώων να απαιτούν επιστροφή στον σεβασμό αυτών των ζώων για αυτό που είναι στη βιολογική τους πραγματικότητα και όχι στις αναπαραστάσεις που έχουμε γι’ αυτά.

         Όλη αυτή η ιδεολογία  για τα δικαιώματα των ζώων επεκτείνει τον ατέλειωτο κατάλογο δικαιωμάτων αποσπασμένων από την υλική τους βάση και τις κοινωνικές συνθήκες και   εξελίσσεται σε ένα είδος  πολιτικής ορθότητας που μέσα από διαφημίσεις, σοκαριστικές εικόνες, ισχυρισμούς καταλαμβάνει σημαντική θέση στη δημόσια συζήτηση. Κι έτσι  ανάγεται σε κοινωνικό ζήτημα, παρόλο, ή ίσως και εξ αιτίας,  που δεν εμπίπτει στις προτεραιότητες του μεγαλύτερου τμήματος της κοινωνίας που είναι η αγοραστική δύναμη, η εργασία, η στέγαση, η υγεία κλπ.