ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

            Στο BHMAMEN, ένθετο του ΒΗΜΑΤΟΣ, υπάρχει αφιέρωμα για τους «30 κυρίαρχους του παιχνιδιού», που είναι «νέοι, δυναμικοί, ταλαντούχοι και στο απόγειο της σταδιοδρομίας τους». Δεν έχει τόση σημασία ποιοι περιλαμβάνονται σ’ αυτόν το κατάλογο, όσο η λογική που διέπει αυτά τα  αφιερώματα και τα κριτήρια που υιοθετούνται για τη συγκρότηση  τέτοιων καταλόγων –νεότητα, δυναμισμός, ταλέντο με στόχο την επιτυχία, η οποία συζεύγνυται μάλλον με το χρήμα παρά με τη δόξα, αν και συχνότατα  η δόξα είναι χρηματοφόρος. Η επιλογή  των κριτηρίων και ο κοινωνικός προσδιορισμός τους για την κατάρτιση τέτοιων  άτυπων καταλόγων καθιερώνει πρότυπα που διαμορφώνονται αλλά και διαμορφώνουν την πολιτικοκοινωνική ζωή και αντανακλούν την πολιτισμική διάστασή της. Οι προβληματισμοί και αμφισβητήσεις γι’ αυτά  σχετίζονται με τη  σκοπιμότητα και την ταυτότητα αυτών  που αναλαμβάνουν να προσδιορίζουν τις πολυκύμαντες καμπύλες της ζωής των ανθρώπων χαρακτηρίζοντάς τες πετυχημένες, σημαδεύοντας τα όρια και διαμορφώνοντας τους όρους για τη μέτρηση της επιτυχίας εκείνων που  πρέπει να μετρηθούν. Κάπως έτσι κατασκευάζονται ή διογκώνονται πραγματικότητες και φαντασιώσεις  μέσα στις οποίες  ζούμε, τροφοδοτούνται αενάως, μέχρι τελικής εξαντλήσεως,  ελπίδες για πραγματοποίηση νεφελωδών ονείρων επιτυχίας. Ο καθένας μας μπορεί να επιτύχει, που σημαίνει να ξεχωρίσει από τον σωρό,  αρκεί να τολμήσει να ανακαλύψει το ταλέντο του, ακόμα και σε εποχή κρίσης και γενικής εξαθλίωσης. Είναι θέμα ατομικό του καθενός  να ξεχωρίσει.

               Μόνο που αν ο  τονισμός της προσωπικότητας του μεμονωμένου ατόμου σε αντιπαράθεση τις περισσότερες φορές με τις κοινωνικές σχέσεις πριν από αιώνες υπήρξε αφετηρία απελευθέρωσης μοιάζει πια να οδηγεί σε νέες μορφές δουλείας και να δικαιολογεί άλλες τόσες. Με την εντεινόμενη κοινωνική εξατομίκευση στις συνθήκες  της αναπτυγμένης  αστικής κοινωνίας διαμορφώνονται αντιλήψεις  ενός οξύτερου και εντονότερου ατομισμού που δυναμώνει την ωφελιμιστική στάση του κάθε ατόμου απέναντι στο κοινωνικό σύνολο με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να απέχει από τα μεγάλα προβλήματα της κοινωνικής ζωής. Σε μια κοινωνία που συνεχώς βυθίζεται στην εξαθλίωση ο κυρίαρχος λόγος βρίσκει ευκαιρία για μαζική κατήχηση μέσα από τέτοια αφιερώματα που εμμέσως υποδεικνύουν το μόνο τρόπο για να ξεφύγει  κανείς την εξαθλίωση –νεότητα, δυναμισμός, ταλέντο. Χρηματοδοτείται, ή δοξάζεται χρηματοδοτούμενος,  ένας νούς, μια δεξιότητα, ένα σώμα  που υπερβαίνει κάποια κοινά μέτρα, ή τουλάχιστον καταφέρνει κατ’ εξαίρεση να πείσει γι’ αυτό, αρκεί να δημιουργεί ή να υπόσχεται να δημιουργήσει πλούτο, αφού η κινητήρια δύναμη της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ποσοστό κέρδους, ακόμα  και με θυσία της ανθρώπινης ύπαρξης.  Είτε είναι μια θεατρική παράσταση είτε μια επιστημονική θεωρία οι νόμοι της καπιταλιστικής παραγωγής απαιτούν να αποφέρουν κέρδος και πάνω εδώ στηρίζεται και η  επιδιωκόμενη επιτυχία. Κι αυτή η ιδεολογία και αντίληψη που είναι κυρίαρχη επεμβαίνει παντού  σχεδόν αυτόματα, αποτυπώνεται στους θεσμούς, στην εκπαίδευση, στη γλώσσα, συγκροτεί την ζωή μας.  Κι έτσι ο κυρίαρχος λόγος   ακόμα και τώρα  που η κοινωνία βυθίζεται στην εξαθλίωση αποδέχεται να στροβιλίζονται θελκτικές γύρω μας εικόνες επιτυχημένων επίλεκτων ανθρώπων, όμορφων, ταλαντούχων, έξυπνων, νέων κλπ.  και καταχωνιάζει τους ατάλαντους εξαθλιωμένους μετατρέποντας σε τηλεοπτικό reality  τον στεναγμό και το κλάμα των πεινασμένων, το βάσανο που μπορεί να γίνεται η ζωή.

             Κι αναρωτιέται κανείς αν για ανθρώπους που έχουν  ικανότητες, αξιοποιήσιμες από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής,  υπάρχουν πολλές πιθανότητες  να υπερβούν τον ατομισμό, να πολεμήσουν τ’ απάνθρωπα αποτελέσματα του καπιταλισμού όταν υπάρχει η υπόσχεση των  πολλαπλώς αναγνωρίσιμων  ικανοτήτων  τους από το κυρίαρχο σύστημα, γιατί η  καταπληκτική ικανότητα ενσωμάτωσης που διαθέτει ο καπιταλισμός ίσως είναι το πιο ισχυρό του όπλο. Η στράτευση στα συμφέροντα της εργατικής τάξης, ακόμα κι εκείνων που ταξικά ανήκουν σ’ αυτή,  όταν δίνονται υποσχέσεις για διαπίδυση σε  άλλη  τάξη δεν είναι αυτονόητη ούτε χωρίς δοκιμασίες. Τα διλήμματα  μπορεί είναι διαρκή, -σχέσεις ατόμου –συνόλου, ηγεσίας –πλήθους κλπ. και βασανιστικά.

           Στην καπιταλιστική  κοινωνία του ανταγωνισμού, της εκμετάλλευσης κάθε ικανότητας και δράσης που αποφέρει κέρδος, πώς να εξαλειφτούν χαρακτηριστικά του ατομισμού –πλεονεξία, υπεροψία, εγωισμός, όλα αυτά που στηρίζουν αυτό που από το  κυρίαρχο σύστημα αναγνωρίζεται σαν επιτυχία, χωρίς την ανατροπή  του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής;    Κι αν για τον μαρξισμό η ολοκληρωτική ανάπτυξη ενός αυτοτελούς  ατόμου μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε συνδυασμό με τη συλλογικότητα και μέσα απ’ αυτή, και   με την  εξάλειψη  της κοινωνικής βάσης του ατομισμού, πώς αυτό θα πραγματοποιηθεί αν δεν  ανθίσταται η έγνοια για τον κόσμο, το όραμα μιας άλλης κοινωνίας, το σκλάβωμα σε ένα ιδανικό στην  ενσωμάτωση στο κυρίαρχο σύστημα ακόμα κι όταν αυτή προς στιγμή είναι πετυχημένη;