ΣΤΑΣΕΙΣ ΖΩΗΣ

        Στη στήλη του Δ. Ψυχογιού στο Κυριακάτικο ΒΗΜΑ, που υπογράφει ως Διόδωρος Κυψελιώτης, γίνεται προσπάθεια να αποσυνδεθεί η αύξηση των αυτοκτονιών από τις επιδεινούμενες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες με λογικούς συλλογισμούς, που καταλήγουν σοφίσματα, (Εχεις διαβάσει ήδη, έχεις ακούσει στην τηλεόραση ακόμη και από πολιτικούς αρχηγούς ότι αυτοκτονούν εκατοντάδες απελπισμένοι συμπολίτες μας. «Απελπισμένος είμαι και εγώ» σκέφτεσαι· και ευγνωμονείς τους αγγελιαφόρους που σου έφεραν την καλή είδηση, είπαν «είναι καθημερινό φαινόμενο αυτό» - «άρα μπορώ να το κάνω και εγώ» συμπεραίνεις) αποδίδοντας τις  αυτοκτονίες μόνο σε προσωπικά αδιέξοδα και καταλογίζοντας ευθύνες  στη «γαλαρία της πολιτικής» για την ταύτιση της υπαρξιακής αγωνίας με το μνημόνιο.     Παραξενεύεται μάλιστα κανείς με τη σπουδή του συγγραφέα να θεωρεί υπεύθυνη τη … διαφήμισή τους από αντιπάλους του μνημονίου για την αύξηση τους. Προς επίρρωση της ορθότητας της διαπίστωσής του, για την επίδραση της διαφήμισής τους στην αύξηση των αυτοκτονιών, θυμάται τον Ηγησία που οι διαλέξεις του στην Αλεξάνδρεια στα χρόνια του Πτολεμαίου Β είχαν για συνέπεια  πολλές αυτοκτονίες ανάμεσα στους ακροατές του. Κι ενώ φαίνεται αρκετά αυθαίρετη η αναλογία αποκαλύπτει όμως το πολιτικό υπόβαθρο αυτού το συλλογισμού.

           Ο Ηγησίας ζει σε μια εποχή που το πλαίσιο της ελληνικής πόλης εξαφανίζεται μπροστά σε βασίλεια των οποίων  οι αποφάσεις τους δεν υπόκεινται σε κριτική ή συζητήσεις των υπηκόων τους και η πολιτική παύει να εξαρτάται από τους ίδιους. Το άτομο δεν νιώθει πια την ασφάλεια που πρόσφερε η πόλη και καταφεύγει στο ιδιωτικό, ενώ του λείπει το αίσθημα του κοινωνικού χρέους. Η ελευθερία του ελεύθερου ανθρώπου, που στον καιρό της ακμής της ελληνικής πόλης εν πολλοίς ταυτιζόταν  με την άσκηση  των πολιτικών δικαιωμάτων, μετατρέπεται σε εσωτερική ελευθερία. Είναι τότε που διαμορφώνεται μια ηθική, η οποία καταγίνεται στο να προσφέρει στον καθένα την εσωτερική σωτηρία και οι φιλοσοφίες παρηγορούν ή καθησυχάζουν τον άνθρωπο, γιατί αυτό που προείχε ήταν να δώσουν μια άμεση απάντηση στα προβλήματα προσαρμογής που έθεταν στο άτομο οι  ραγδαίες κοινωνικές μετατροπές.

         Μια αντίστοιχη ηθική, που δεν είναι παρά αντανάκλαση ως ένα βαθμό των οικονομικών σχέσεων,  βρίσκουμε  στο  δικό μας πολιτικοκοινωνικό σύστημα. Σαν να μην έχουμε μάλιστα ακούσει ποτέ για ταξικά συμφέροντα και ταξική οργάνωση της κοινωνίας, η αφετηρία ερμηνείας των πράξεών μας   μοιάζει να είναι μάλλον μια πολιτική συνιστώσα του φροϋδισμού, εξατομικεύοντάς τες και αποπολιτικοποιώντας τες. Το πρόβλημα δηλ.  είναι ότι τώρα, αιώνες από τα χρόνια του Ηγησία, μετά από αγώνες και επαναστάσεις, προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε στάσεις ζωής αποκομμένες από το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιό τους, θεωρώντας το αποτέλεσμα ως αιτία.

       Το θεωρητικό οπλοστάσιο του κυρίαρχου λόγου στην κοινωνία μας περιλαμβάνει και την αρχή του ατομικού ανταγωνισμού, που είναι συνέπεια του  οικονομικού τρόπου οργάνωσής της.  Έτσι,  βλέπουμε μια στάση που τονίζει και εκτιμά την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητα του ατόμου, σε σημείο που αυτό να νομίζει ότι αποκόπτεται τελείως από το κοινωνικό σύνολο. Ο καθένας είναι πραγματικός ή πιθανός  ανταγωνιστής του κάθε άλλου και  αυτό  είναι ένας  από τους ουσιαστικότερους παράγοντες στις κοινωνικές σχέσεις. Ο καλύτερος θα ανταμειφθεί. Η  επιτυχία γίνεται κριτήριο ζωής, γιατί δεν είναι μόνο  οι άλλοι που μας εκτιμούν ανάλογα με το βαθμό της επιτυχίας μας, η αυτοεκτίμησή μας ακολουθεί το ίδιο μέτρο, εφόσον σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη χρωστάμε την επιτυχία μας στη προσωπική μας αξία. Κατά συνέπεια, ο φόβος της αποτυχίας  σε μια ανταγωνιστική κοινωνία συνεπάγεται ματαίωση  αναγκών, και δεν σημαίνει μόνο οικονομική ανασφάλεια αλλά και απώλεια γοήτρου και κάθε είδους απογοητεύσεις. Η ζωή  μας καθορίζεται  από τη συμμετοχή μας στο σύστημα των καταναλωτικών αγαθών, με όλα τα χαρακτηριστικά και αξίες που περικλείει.  Κι όσο ο καπιταλισμός μοίραζε και λίγα ψίχουλα σε όλους μας ενστερνιζόμαστε αυτή τη στάση ζωής χωρίς πολλές αμφισβητήσεις  η πλειοψηφία.

         Η αστική λοιπόν  κοσμοαντίληψη  και ιδεολογία ηγεμονεύει  με τον πιο έντονο, συστηματικό και ουσιαστικό  τρόπο σε όλα  τα κοινωνικά επίπεδα συνολικά. Τώρα όμως, στον καιρό της ανέχειας, που η ανεργία και η φτώχεια βιώνονται σαν αποτυχία και μάλιστα ατομική, εφόσον το ίδιο το πολιτικοοικονομικό σύστημα μας υπέβαλλε την ιδέα πως είμαστε ελεύθεροι και ανεξάρτητοι και μπορούμε ατομικά να αποφασίζουμε  για τη ζωή μας, η αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων  ως ατομικών και προσωπικών, συνδεδεμένων με την ιδιωτική ζωή και μόνο, μας οδηγεί σε αδιέξοδο, απόγνωση, απελπισία.

      Αυτή όμως η αντίληψη δεν μπορεί κανένα να κάνει όχι επαναστάτη αλλά ούτε οπαδό μιας  κοινωνικής αλλαγής, εφόσον δεν μπορεί να κατανοήσει  την κοινωνική πραγματικότητα, για να αντιδράσει  με σκοπό να την μεταβάλλει. Και καταλήγει να την ανέχεται παθητικά, υιοθετώντας στάσεις ζωής που μας προσφέρονται σαν πολιτιστικά στερεότυπα, πέρα από ιστορικές περιστάσεις από το παρελθόν, για να μπορέσει να προσαρμοστεί σ’  αυτή (απάθεια, αταραξία κλπ)

          Και βέβαια   δεν είναι σύμπτωση που σε τέτοιες στιγμές όξυνσης  ταξικών προβλημάτων η αναφορά,  εμμέσως, σε ένα ιστορικό παρελθόν προσαρμογής και ατομοκεντρισμού έρχεται να δώσει  το ιδεολογικό πρότυπο αντιμετώπισης των σημερινών καταστάσεων, που η κυρίαρχη τάξη θα επιθυμούσε.