ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΩΡΕΕΣ

Ο σεισμός στην Κεφαλληνιά μας έδωσε πάλι τη δυνατότητα να εμβαθύνουμε στην ποιότητα της κοινωνικής μας οργάνωσης μαζί και στην αποτύπωσή της σε όλη τη χώρα. Θεωρήθηκε πως ο κρατικός μηχανισμός δραστηριοποιήθηκε ταχύτερα από άλλοτε, και ότι οι αστοχίες ήταν περισσότερο αποτέλεσμα κακού συντονισμού. Καταβλήθηκε προσπάθεια να δοθεί   η εντύπωση ότι η επίσημη μικροκομματική εκμετάλλευση ήταν μικρότερη, όλοι όπως ήταν φυσικό εξέφρασαν  λύπη, συμπαράσταση και διάθεση για βοήθεια. Ο υπουργός Μ. Χρυσοχοϊδης μάλιστα με αυστηρό ύφος  ξεκίνησε τα καθήκοντά για συντονισμό των ενεργειών  της κυβέρνησης για ανακούφιση των πληγέντων από τους σεισμούς επιπλήττοντας τους σεισμολόγους  σε μια επίδειξη αποφασιστικότητας και εξουσίας.

Και   για άλλη μια φορά συνειδητοποιήθηκε ότι η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να μας προστατέψει από τη βίαιη εκδήλωση των φυσικών δυνάμεων μέχρις ενός βαθμού. Ο σεισμός γίνεται  περισσότερο καταστροφικός από τα δευτερογενή  φαινόμενα που αυτός προκαλεί, κατολισθήσεις, θαλάσσια κύματα, γκρέμισμα σπιτιών, καταστροφή παραγωγικού ιστού κλπ. Οι σεισμοί λοιπόν είναι τόσο περισσότερο φονικοί όσο πιο φονικά γίνονται τα ανθρώπινα κατασκευάσματα. Αυτά όμως  τα ανθρώπινα κατασκευάσματα έγιναν από κοινωνίες  ταξικές, οργανωμένες με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και  πολλές φορές αν και υπάρχουν οι δυνατότητες δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες για τις οποίες κατασκευάζονται ούτε και πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές για να μη γίνονται επικίνδυνα σε περιπτώσεις όπως του σεισμού. Γι’ αυτό και  όπως πάντα στις  ταξικές κοινωνίες οποιοδήποτε φαινόμενο είναι δυσμενέστερο  για τις υποτελείς τάξεις. Από αυτήν την άποψη τα αποτελέσματα του  σεισμού   μπορεί να είναι κι αυτά  ταξικά.

Τις πρώτες  βέβαια μέρες του σεισμού η αλληλεγγύη και η συνδρομή είναι μεγάλη από παντού δίνεται η εντύπωση ότι πολιτική ηγεσία και πολίτες συστρατεύονται για την ανακούφιση των δεινών των σεισμοπαθών και   μοιάζει να υποχωρεί η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού, το κέρδος. Η οξύτητα του προβλήματος όμως θα φανεί σε βάθος χρόνου, όχι και μεγάλου.  Εξάλλου ο ίδιος ο πρωθυπουργός κατά την κυβερνητική σύσκεψη ως ηθικό εγχείρημα θέλει να δει την επέμβαση της πολιτείας για την αποκατάσταση των ζημιών όταν τονίζει ότι  «Πρέπει να προστατεύσουμε τους ανθρώπους της, να αποκαταστήσουμε τις ζημιές και να είμαστε σε συνεχή επαγρύπνηση, μέριμνα και βοήθεια, γιατί είναι και ηθική και όχι μόνο πολιτική η υποχρέωσή μας». Πάλι  λοιπόν στο προσκήνιο η αντιμετώπιση προβλημάτων της πολιτείας από ηθική σκοπιά και η ένταξη των υποχρεώσεων της στον άξονα της ηθικής, επέκεινα της όποιας πολιτικής κριτικής. Τέτοιου τύπου όμως ηθικές υποχρεώσεις προτιμώνται να εκδηλώνονται επ’  ευκαιρία χτυπημάτων  της μοίρας, που δίνουν αφορμή για επίδειξη φιλευσπλαχνίας, ανάδειξης καλών προθέσεων των κυβερνώντων και στην τελική χρεώνουν  την εκπλήρωση αυτονόητων υποχρεώσεων της πολιτείας  στην καλή θέληση των εκάστοτε διαχειριστών της εξουσίας, ενώ αποφεύγεται και η αναζήτηση μακροκοινωνικών λύσεων που μπορεί να οδηγήσει σε κριτική της εξουσίας. Το σκεπτικό που στηρίζει μια τέτοια άποψη έχει βέβαια να κάνει με το ίδιο το κράτος και τις λειτουργίες του σε μια καπιταλιστική κοινωνία.

Για χρόνια εκθειάζαμε το κοινωνικό κράτος σαν προσφορά του καπιταλισμού,  σαν μια αυτόνομη πηγή ευημερίας που δημιουργεί μάλιστα  και εισόδημα, σαν αστικό δικαίωμα. Το κοινωνικό κράτος είχε σχεδιαστεί σαν θεραπευτικό μέσο εναντίον ορισμένων ασθενειών του καπιταλισμού για αντιμετώπιση των  υποτελών τάξεων, το οποίο όμως ήταν εξαιρετικά εξαρτημένο από την ευημερία και τη συνεχή ικανότητα κέρδους της οικονομίας και την ύπαρξη της απειλής για   σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Με την έκλειψη και των δυο, με ένα υποτονικό λαϊκό κίνημα ήταν αρκετά ακίνδυνο για την κυρίαρχη εξουσία να παραιτηθεί από αυτό το θεραπευτικό μέσο. Κι έτσι σιγά σιγά αρχίζει να γίνεται λόγος για ηθική υποχρέωση, όχι για αυτονόητες υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρονται στους πολίτες, πόσο μάλλον όταν υπάρχουν έκτακτες ανάγκες.

Και ξαναγυρνάμε στην αντίληψη ότι βασικές εστίες προσφοράς βοήθειας γίνονται οι ίδιοι οι καπιταλιστές που διαμορφώνουν την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα προς όφελός τους.  Κι έτσι  σε περιπτώσεις  καταστροφών εμφανίζονται μεγάθυμοι ευεργέτες, που εκθειάζονται αναλόγως από τα ΜΜΕ για τις προσφορές τους, όπως ο Ε. Μαρινάκης με την  ανώνυμη εταιρεία ΠΑΕ Ολυμπιακός με τη δωρεά των 500.000  για αποκατάσταση σχολείων σε Ληξούρι και Αργοστόλι. Τέτοιες πρωτοβουλίες εδραιώνουν την κυρίαρχη τάξη και γι’ αυτό  είναι μέρος της πολιτικής της. Ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των μικροαστών, των οποίων ενώ  η  πρωτινή τους ευμάρεια οφειλόταν στη συλλογική έκφραση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων με τη  συμπόρευσή τους  με την εργατική τάξη, όταν  ένιωσαν να ασφυκτιούν  μέσα στις παλιές συλλογικότητες  άρχισαν να αναζητούν με εξατομικευμένο  και μοναχικό τρόπο την ατομική ανέλιξη και την έξοδό τους ακόμα κι από την κρίση, αρνούμενοι να συμπορευτούν  αγωνιστικά με τον άνεργο και αποκλεισμένο. Ετσι σχεδόν συμφωνώντας για τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, θεωρώντας το αιτία της ανέχειάς τους,  αποδέχονται σχεδόν μ’ ευγνωμοσύνη τέτοια δώρα, που διασώζουν και τις  αρετές που η αστική τάξη  έχει για ιδεολογική επικάλυψη των  ενεργειών της.

Οι καπιταλιστές   βέβαια, υπερβάλλουν τη ζημιά που υφίστανται από τους θεσμούς του κοινωνικού κράτους και εμφανίζουν στο πολιτικό παιχνίδι τις  επιβαρύνσεις του  για όλους αφόρητες. Δημιουργώντας λοιπόν  την πραγματικότητα και επιβάλλοντας την εντύπωση κάποιου εγκλωβισμένου κέρδους στο κοινωνικό κράτος, σύμφωνα με τις δικές τους ερμηνείες, πιστεύουμε ότι δωρεές μεγαλοκαπιταλιστών μας χαρίζονται και θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες σ’ αυτούς, ενώ  προς όφελός τους  αποδομούνται όλα τα εργασιακά  δικαιώματα των υποτελών τάξεων. Κι έτσι ενισχύεται το σύστημα και η ιδεολογία του, υποκαθίσταται το κοινωνικό κράτος από  την καλή θέληση και την ηθική υποχρέωση, η οποία ορίζεται κατά το δοκούν, από την ιδιωτική φιλανθρωπία.

Κι έτσι κάπως αγοράζεται η συναίνεσή μας και η αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης. Πίσω από την πλάτη μας  η κυρίαρχη τάξη παράγει, σωρεύει, εκμεταλλεύεται και στο προσκήνιο εκβιάζει το σεβασμό μας και την υποταγή με δώρα που όσο εμείς εξαθλιωνόμαστε, και αυτό τα τελευταία χρόνια γίνεται χωρίς τη συνδρομή των δυνάμεων της φύσης,  τόσο θα εκλιπαρούμε για τις  δωρεές της.