ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΙΝΟΜΕΝΑ

            Η απόφαση του  Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, πριν από ένα περίπου μήνα,  να εγκαταλείψει το σφυροδρέπανο στο πλαίσιο του «εκσυγχρονισμού» του  και  στην θέση του να χρησιμοποιήσει ως έμβλημα ένα πεντάκτινο αστέρι, το οποίο αντιπροσωπεύει την ευρωπαϊκή αριστερά,  δεν αφορά απλώς τη λειτουργία ενός σχετικά αυτόνομου σημείου. Το έμβλημα έχει σημασία γι’ αυτό που θέλει  να εκφράζει, μεταφέρει ένα συγκεκριμένο νόημα. Αυτό το έμβλημα, το σφυροδρέπανο, από μόνο του δεν θα είχε καμία σημασία, αλλά μέσα στο συγκεκριμένο  σύστημα κοινωνικής οργάνωσης συμπυκνώνει αγώνες και  οράματα ενός αιώνα και παραπάνω κι αποκτά τη συγκεκριμένη του σημασία. Η μορφή αυτού το σημείου, οπτική αναπαράσταση σφυριού και δρεπανιού, μας μεταφέρει την έννοια  κομμουνισμός.

           Αυτή  η σύνδεση ανάμεσα στο σημαίνον (σφυροδρέπανο) και το σημαινόμενο (την κομμουνιστική ιδεολογία) δεν είναι πια   απλώς αποτέλεσμα  κάποιας κοινωνικής σύμβασης. Το σφυροδρέπανο, έμβλημα του κομμουνιστικού κόμματος, είναι φορέας μηνύματος, εικονικό σύμβολο μιας προσδοκίας για μια άλλη κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και μέσα στα συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια  η σύνδεση τους, σφυροδρέπανου-κομμουνιστικής ιδεολογίας,  έγινε αδιαχώριστη. Το σφυροδρέπανο έγινε όχημα μιας έννοιας, έγινε  ένα σημαίνον με καθορισμένο σημαινόμενο, το οποίο, όσες φορές κι αν χρησιμοποιείται, δεν μπορεί να πάρει τη μορφή του κενού σημαινόμενου, για να σηματοδοτεί διαφορετικές αξίες κάθε φορά, αλλά πάντα συντηρεί   και αναπαράγει   τις ίδιες βασικές αξίες.  Ούτε  επομένως μπορεί να πάρει τη θέση του κενού σημαίνοντος, για να χρησιμοποιηθεί στα πλαίσια διαφορετικών αφηγήσεων με διαφορετικές ιδεολογικές αναφορές, παρά μόνο αν αλλάξουν τα ιστορικοκοινωνικά πλαίσια.

              Σκέφτεται κανείς ότι στο πεδίο που περικλείει αυτό το έμβλημα, αρθρώνονται όλες οι σημασίες της πολιτικής· όταν τον προηγούμενο αιώνα στη χώρα μας ένα κίνημα,  ένα κόμμα οικειοποιήθηκαν αυτό το έμβλημα διεκδικώντας μ’ αυτό την καινούργια κοινωνία που το ίδιο καλούσε, την κομμουνιστική,  τα άλλα κόμματα και το ίδιο το κράτος καταταράχτηκαν  και το καθεστώς κλονίστηκε. Αυτό το έμβλημα στη δική μας κοινωνία τη διαίρεσε στα δυο και αυτό το έμβλημα έγινε κοινό σημαίνον για δυο ριζικά αλληλοαποκλειόμενες κατηγορίες σημαινομένων: για τους καταπιεσμένους, αγρότες κι εργάτες, και τους καταπιεστές, κεφαλαιοκράτες και υπηρετούντες αυτούς. 

         Η απόφαση αυτή του ΚΚΓ  για εξαφάνιση ενός εμβλήματος που ποτέ δεν έπαψε στον καπιταλιστικό μας κόσμο να σημαίνει, ακόμα και τώρα αν και αρκετά αχνά, τα όσα αρχικά από την εμφάνισή του κατέθεσε κι ήθελε να κατακτήσει, ίσως και να αποβλέπει στην κατάρρευση όλων των σημαινόμενων του, για να απομείνει ένα απλό  μουσειακό έμβλημα,  απλό κατάλοιπο άλλων εποχών, που να παραπέμπει μόνο στον εαυτό του, κύμβαλο αλαλάζον, σκέτο σημαίνον. Ήδη, τα σημαινόμενά του από τη δεκαετία του ’90 έχουν πανευρωπαϊκά απωθηθεί κι έχει  διακηρυχτεί  ότι  η προοπτική για έναν κομμουνιστικό κόσμο κατακρημνίστηκε, για την πλειοψηφία,  στον κόσμο της ανυπαρξίας. Και όχι μόνο αυτό, η έσχατη κατάληξη στα χρόνια μας είναι η ολοκληρωτική καταστολή  ακόμη κι αυτής της επιθυμίας για ένα κομμουνιστικό κόσμο που παραπέμπει το σφυροδρέπανο.

        Και έτσι παραμένει  για τους κυβερνώντες κυρίως  η χρήση της ονομασίας αριστερά, στις περιπτώσεις που επιδιώκεται η ενσωμάτωση για απορρόφηση όλων  των αντιδράσεων  ή άκρα αριστερά  όταν επιδιώκεται η καταστολή τους,  με έμφαση στο άκρα για να ταυτιστεί  με το άλλο άκρο, την  «άκρα δεξιά», πάει να πει φασισμό.  Η άκρα δεξιά,  ο φασισμός,  αλλάζει μορφές και σύμβολα για να αποκρυφτούν όλα του τα σημαινόμενα  –ρατσισμός, εκμετάλλευση, καταπίεση κλπ. Κι έτσι α-μορφος και  ρευστός παίρνει κάθε φορά άλλο σχήμα για να παραπλανά. Εδώ η εξαφάνιση ή  αλλαγή του σημαίνοντος  διευκολύνει το ίδιο το σύστημα, που κάθε φορά μπορεί να στηριχτεί στον φασισμό που αλλάζει μορφή και σύμβολα,    ενώ ταυτόχρονα κάθε φορά να τον αρνείται.

         Αντίθετα, η άρνηση των εμβλημάτων του κομμουνιστικού κόμματος ή και της ίδιας της ονομασίας του στο καπιταλιστικό κόσμο  βάζει το λιθαράκι της για τη συσκότιση της πολιτικής ουσίας των διαφορών με άλλους πολιτικούς σχηματισμούς ή κινήσεις, που είναι ο ριζικός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Τα δεκανίκια νέων ονομασιών  ή συμβόλων περισσότερο στοχεύουν στον καταποντισμό του κομμουνιστικού λόγου μέσα σε αλλότρια  συμφέροντα και σκοπιμότητες και στην εξουδετέρωση εκείνων των προϋποθέσεων που  επιτρέπουν  την  αγωνιστική διεκδίκηση  εκείνης της κοινωνίας στην οποία  το ίδιο το έμβλημα και όνομα   παραπέμπει, γιατί   η ονομασία του και το έμβλημα  σηματοδοτούν  το κομμουνιστικό κίνημα   σαν αντικαπιταλιστική δύναμη, δηλ. δύναμη του σοσιαλιστικού  μετασχηματισμού.

          Κι όσο μετά το ’90 από την ευγενή άμιλλα για διεκδίκηση των διαφόρων όψεων του πληθωρισμένου  κομμουνισμού περνούσαμε  στην απαξίωση του κομμουνιστικού φρονήματος, τόσο το πεδίο του αριστερού, με διάφορους επιθετικούς προσδιορισμούς πλην κομμουνιστικού,  προβληματισμού και πρακτικής διευρυνόταν.  

              Κι έτσι, στις μέρες μας,  μπορεί και ο Σαμαράς να αποφαίνεται ασυστόλως «ότι και τα δυο άκρα τροφοδοτούν το ένα τ' άλλο και διαλύουν τις κοινωνίες», ενώ ταυτοχρόνως  να συνεργάζεται με ένα κομμάτι της «υπεύθυνης» αριστεράς ενώ,  μ’ ένα άλλο τμήμα της «ριζοσπαστικής» παίζει το δικομματικό παιχνίδι. Μένει η άκρα αριστερά, πα να πεί το κομμουνιστικό κίνημα,  που στον κυρίαρχο λόγο επιδιώκεται όλο να απογυμνώνεται από εμβλήματα και σύμβολα, να στριμώχνεται για να ενταχτεί  στο υδαρές περιβάλλον της αριστεράς με τις πολλές εκδοχές, ώστε σημαίνοντα και σημαινόμενα να μην αποτελούν πια κίνδυνο.

          Και όντως, από το παλιό, κραταιό  εκείνο κίνημα που πριν μερικές δεκαετίες πολέμησε μετωπικά τον καπιταλιστικό κόσμο δεν μένει παρά μια μικρή φλόγα να κρατιέται μόλις καίουσα από  τη συνεχιζόμενη  παρουσία  εκείνου του καταπτοημένου και «παρωχημένου» εμβλήματος κι ονόματος. Και  τώρα, όσοι απομένουν και δεν  συναινούν να απαξιωθεί το όραμα μιας κομμουνιστικής κοινωνίας καταπολεμούνται με τα  κατάλληλα όπλα κάθε φορά, άλλοτε απαξιώνονται σαν κακόπιστοι γραφικοί και παρωχημένοι κι άλλοτε σαν επικίνδυνοι καταστροφείς της κοινωνίας.

              Σίγουρα, η πολιτική ουσία δεν έγκειται στα σύμβολα, όσο κι αν τα σύμβολα περικλείουν κι αυτά πάντα τη δική τους ουσία. Όταν όμως σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον αυτά τα σύμβολα και οι ονομασίες, αυτό το παρωχημένο  σημαίνον, το σφυροδρέπανο, κι αυτό το ασήμαντο Κ του κομμουνισμού  γίνεται τόσος κόπος να απαξιωθούν η να περιθωριοποιηθούν, τότε σημαίνει πως παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να σημαίνουν κίνδυνο για το σύστημα.