ΗΘΙΚΑ ΚΑΙ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΑ

Κοντά πέντε χρόνια τώρα έχουμε πειστεί ότι η οικονομική κρίση που μας μαστίζει είναι θέμα μεταρρυθμίσεων, εις βάρος πάντοτε του κόσμου της εργασίας,   να ξεπεραστεί για να πετύχουμε πλεονάσματα και μηδενικά ελλείμματα για βελτίωση της ζωής μας. Και η κρίση όλο τελειώνει και όλο και σταθεροποιείται.  Εκεί λοιπόν που ο πρωθυπουργός Α. Σαμαράς  καλλιεργούσε τις ελπίδες για αποπομπή του ΔΝΤ νωρίτερα από τη χώρα, σαν απόδειξη της βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης, με την  πτώση του χρηματιστηρίου και την εκτίναξη του επιτοκίου του δεκαετούς ομολόγου   στα ύψη, περιορίστηκε σε συμφωνία για «προληπτική γραμμή στήριξης». Συγχρόνως  οι ανησυχίες της ΕΕ για την κατάσταση της οικονομίας και της απασχόλησης εξακολουθούν, με τις χώρες του ζώνης του ευρώ να  εμφανίζονται διχασμένες ως προς τον δρόμο που οδηγεί στην ανάπτυξη και ανάκαμψη της οικονομίας.  Ενώ ο  ΣΥΡΙΖΑ με ένα νεφελώδες λόγο εν ολίγοις εντοπίζει το πρόβλημα στην αλλαγή πολιτικής λιτότητας για την Ευρώπη με ένα βιώσιμο σχέδιο που θα είναι ωφέλιμο για όλους  τους λαούς και χρηματοδότηση της ανάπτυξης που θα είναι το τέλος της κρίσης.

Οικονομικές θεωρίες, οικονομολόγοι και πολιτικοί  χρόνια τώρα προτείνουν στρατηγικές και χειρισμούς για αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που οι κυρίαρχες απόψεις γι’  αυτήν είναι είτε ότι φταίει ο κρατικός παρεμβατισμός  και τα κρατικά ελλείμματα είτε αντίθετα η εγκατάλειψη των πολιτικών του κρατικού παρεμβατισμού και η υιοθέτηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Κι επειδή και στις δυο περιπτώσεις το πρόβλημα δεν εντοπίζεται  στον ίδιο τον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής, το καπιταλιστικό σύστημα δεν αμφισβητείται κι επομένως  ούτε αναζητείται η λύση για τα προβλήματα που αυτό γεννά στην ανατροπή του. Κι έτσι αναλύονται, με πολλές λεπτομέρειες μάλιστα, ορισμένες πτυχές της κατάστασης αφήνεται όμως στην άκρη ο πυρήνας των αιτίων που την προκάλεσε.   Σαν να οικοδομείται ο κόσμος μόνο στη σκέψη τους, ενώ  «οι οικονομικές κατηγορίες δεν είναι παρά οι θεωρητικές εκφράσεις,  αφαιρέσεις των κοινωνικών σχέσεων της παραγωγής», όπως επισημαίνει στην «αθλιότητα της φιλοσοφίας» ο Κ. Μαρξ.

               Κι αν πρέπει να αποδεικνύεται το αδιέξοδο όλων αυτών των λύσεων ή προσδοκιών για την οικονομική κρίση είναι γιατί καλλιεργώντας φρούδες ελπίδες οδηγείται σε πλήρη αποπροσανατολισμό το εργατικό κίνημα, που όλο περιμένει τη σωτηρία πότε από τον Σαμαρά πότε από τον Τσίπρα. Και γίνεται κατανοητός  για άλλη μια φορά ο τρόπος που απέρριψε ο Κ. Μαρξ το έργο του Προυντόν «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας», ξεκαθαρίζοντας τους λογαριασμούς του και με την ουτοπική  σοσιαλιστική παράδοση. Δεν αντιμετωπίζεται η πολιτική οικονομία σαν θρησκεία, αφαιρετικά και ιδεαλιστικά, ούτε η ιστορία είναι διαδοχή ιδεών, για να αρκούμαστε σε ηθικές καταγγελίες του νεοφιλελευθερισμού, της παγκοσμιοποίησης ή  της «αλλοτριωμένης» κοινωνίας, ούτε μεταβάλλεται   ένα οικονομικό γεγονός  επειδή βρίσκεται σε αντίφαση με το ηθικό αίσθημα.  Τα πάντα κινούνται μέσα από τη διαλεκτική και ανταγωνιστική σχέση  κεφαλαίου και εργατικής τάξης

«Οι οικονομολόγοι περιγράφουν τις σχέσεις της αστικής παραγωγής, τον καταμερισμό της εργασίας, την πίστη, το νόμισμα κλπ. σαν σταθερές αναλλοίωτες και αιώνιες κατηγορίες (…) Οι οικονομολόγοι μας εξηγούν πώς παράγουμε μέσα σε τούτες τις δοσμένες σχέσεις, μα κείνο που δεν μας εξηγούν είναι πώς δημιουργούνται οι σχέσεις αυτές, δηλαδή δε μας εξηγούν την ιστορική πορεία που τις έκαμε να γεννηθούν(…)

Οι κοινωνικές σχέσεις  είναι σφιχτοδεμένες με τις παραγωγικές δυνάμεις. Αποχτώντας καινούργιες παραγωγικές δυνάμεις, οι άνθρωποι  αλλάζουν τον τρόπο παραγωγής τους. Κι αλλάζοντας  τον τρόπο  παραγωγής, τον τρόπο να κερδίζουν  τη ζωή τους, αλλάζουν όλες τις κοινωνικές τους σχέσεις. Ο χερόμυλος  θα σας δώσει την κοινωνία με το χωροδεσπότη (τον αφέντη). Ο ατμόμυλος την κοινωνία με τη βιομηχανική κεφαλαιοκρατία.

Οι ίδιοι οι άνθρωποι που δημιουργούν τις κοινωνικές σχέσεις, σύμφωνα με την παραγωγικότητά τους σε υλικά αγαθά, δημιουργούν το ίδιο και τις αρχές, τις ιδέες, τις κατηγορίες, σύμφωνα με τις κοινωνικές τους σχέσεις.

Ετσι αυτές οι ιδέες, αυτές οι κατηγορίες είναι τόσο λίγο αιώνιες όσο κι οι σχέσεις που εκφράζουν. Είναι ιστορικά και μεταβατικά δημιουργήματα (προϊόντα)

Υπάρχει μια αέναη κίνηση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ανατροπής των κοινωνικών σχέσεων, σχηματισμού των ιδεών. Δεν υπάρχει ακινησία παρά με την αφαίρεση της κίνησης –mors immortalis (θάνατος αθανάτου)(…)

Οι οικονομολόγοι έχουν ένα ξεχωριστό τρόπο ενέργειας. Για τους οικονομολόγους δεν υπάρχουν παρά μονάχα δυο λογιών θεσμοί, οι τεχνητοί κι οι φυσικοί (…) Όταν λένε, οι οικονομολόγοι, πως οι σύγχρονες σχέσεις – οι σχέσεις της αστικής παραγωγής –είναι  φυσικές, θέλουν να  πουν πως είναι  οι σχέσεις που μέσα σ’  αυτές δημιουργείται ο πλούτος κι αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους. Οι σχέσεις λοιπόν αυτές, είναι οι ίδιοι  οι φυσικοί νόμου, ανεξάρτητα απ’  την επίδραση του χρόνου. Είναι οι αιώνιοι νόμοι που πρέπει να κυβερνούν πάντα την κοινωνία. Υπήρξε λοιπόν η ιστορία, μα δεν υπάρχει πια. Υπήρξε η ιστορία γιατί υπήρξαν οι φεουδαρχικοί θεσμό και γιατί μέσα στους φεουδαρχικούς θεσμούς, βρίσκουμε ολότελα διαφορετικές παραγωγικές σχέσεις από εκείνες της αστικής κοινωνίας, που οι οικονομολόγοι θέλουν να παρουσιάσουν σα φυσικές και συνακόλουθα αιώνιες(…)» 

  (Κ. Μαρξ «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας», εκδ. Αναγνωστίδη, μτφ. Γ. Δεληγιάννη-  Αναστασιάδη)