ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

   Ακόμα και πριν από μια πενταετία  πιστεύαμε, η πλειοψηφία, ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να υπάρξει μια στρατηγική που θα στόχευε, έστω και μερικά, στον παραμερισμό των κατεστημένων θεσμικών συστατικών του  κοινωνικού κράτους, πολύ δε περισσότερο στην ίδια την καταστροφή του. Κι όμως οι πολιτικές δυνάμεις που θα  προξενούσαν τέτοια δραματική μεταβολή  στο κοινωνικό κράτος βρέθηκαν, και δεν ήταν  μόνο τα μέχρι πρότινος κόμματα εξουσίας αλλά και ένα φάσμα πολιτικών δυνάμεων που περιλαμβάνει και ένα τμήμα που αυτοπροσδιορίζεται σαν αριστερό,  πολύ ευκολότερα από ό,τι πιστεύαμε. Είναι μάλιστα  αξιοθαύμαστη η σύγκλισή τους μεταξύ της γενικής ιδεολογικής  τους προοπτικής και της ετοιμότητάς τους να καταργηθούν επιδοτήσεις και θεσμοί κοινωνικών ασφαλίσεων.

          Άφωνοι  σχεδόν  παρακολουθούμε τον ανεκδιήγητο υπουργό υγείας Α. Γεωργιάδη να έχει επιδοθεί σε έναν αγώνα ταχύτητας για την ολοσχερή εξαφάνιση των παροχών υγείας, ενώ οι απειλές για συρρικνωση μέχρι εξαφανίσεως της κοινωνικής ασφάλισης δεν έχουν τέλος. Κι όλα αυτά είναι δυνατά γιατί ακριβώς, στα πλαίσια του αστικού κράτους,  συνοδεύονται από περιστολή της δημοκρατίας, εξουδετέρωση των συνδικάτων και από θεμελιακές αλλαγές στο κομματικό σύστημα -εκπροσώπηση του φασιστικού μορφώματος στο κοινοβούλιο, μετατόπιση πολιτική των κομμάτων προς τα δεξιά κλπ.

           Είναι αλήθεια ότι ο αγώνας για νομοθεσία εργατικής προστασίας, επέκτασης των κοινωνικών υπηρεσιών και κοινωνικής ασφάλισης που διεξήγαγε όλο τον περασμένο αιώνα το εργατικό κίνημα επέφερε στους περισσότερους εργαζόμενους σημαντικές βελτιώσεις στις συνθήκες ζωής τους. Την ίδια στιγμή βέβαια η γραφειοκρατική μορφή διοίκησης των κοινωνικών υπηρεσιών συναρτάται  με τη λειτουργία κοινωνικού ελέγχου που  ασκείται απ’  αυτή.  Σ’ αυτούς που προσφέρονται οι υπηρεσίες  δεν πρέπει μόνο να αποδεικνύουν την ανάγκη για να έχουν το προσόν της παροχής προστασίας και υπηρεσιών του κοινωνικού κράτους, αλλά θα πρέπει να παρουσιάζονται  άξιοι – οικονομική κατάσταση, είδος εργασίας και ασφάλειας κλπ. - τέτοιων υπηρεσιών. δηλ. να προσαρμόζονται  στα κυρίαρχα οικονομικά και πολιτικά στάνταρ της κοινωνίας. Οσο μεγαλύτερη η ένδεια τόσο αυστηρότερα  τίθενται τέτοιες απαιτήσεις.  Στην τελική ανταλλάσσονται οι υλικές παροχές για τους έχοντες ανάγκη με την αναγνώριση υποταγής σ’ εκείνη την τάξη και οργάνωση της κοινωνίας που παράγει τη φτώχεια.   Η αξίωση μάλιστα για υπηρεσίες πρόνοιας για τους φτωχούς συναρτάται παντού με τη συμμόρφωση σε κανόνες συμπεριφοράς που τα ανώτερα στρώματα είναι εντελώς ελεύθερα να παραβαίνουν.  

           Αλλωστε το κοινωνικό κράτος χρησίμευσε μεταπολεμικά ως η πιο σημαντική μορφή κοινωνικής ειρήνης. Αυτός ο ειρηνευτικός τύπος συνίσταται κατ’ αρχάς στην υποχρέωση του κρατικού μηχανισμού να παρέχει βοήθεια και προστασία, είτε με χρήμα είτε με υπηρεσίες, σ’ εκείνους τους πολίτες που είχαν περιπέσει σε καταστάσεις  ανάγκης και κινδύνων, χαρακτηριστικές των κοινωνιών της αγοράς. Κατά δεύτερο λόγο το κοινωνικό κράτος βασιζόταν στην αναγνώριση του τυπικού ρόλου των συνδικάτων  τόσο στις συλλογικές διαπραγματεύσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας όσο και στη διαδικασία διαμόρφωσης των  πολιτικών επιλογών.  Ετσι οριοθετούνταν και κατευνάζονταν η ταξική σύγκρουση, εξισορροπώντας τις ασύμμετρες σχέσεις ισχύος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας κι ήταν ένας αποτελεσματικός τρόπος για ξεπέρασμα των  όρων που γεννούν  ακραίες συγκρούσεις και αντιφάσεις. Εν ολίγοις το κοινωνικό κράτος σε όλη τη μεταπολεμική  εποχή θεωρήθηκε σαν πολιτική λύση των αντιθέσεων. Λειτουργούσε και ως πηγή   όχι μόνο παροχών προστασίας και κοινωνικών υπηρεσιών, αλλά και ως πηγή  στρεβλομένων παραστάσεων για την ιστορική πραγματικότητα που φθείρουν την ταξική συνείδηση και την οργάνωση των αγώνων των εργαζομένων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενώ η αιτία των εργατικών αγώνων παρέμεινε αμετάβλητη τα μέσα πάλης των εργαζομένων διευρύνθηκαν, γιατί οι εργαζόμενοι κατέκτησαν με το κοινωνικό κράτος κάποιες διευρυμένες δυνατότητες αντίστασης στην εκμετάλλευσή τους. Συγχρόνως ζώντας με την αυταπάτη που πρόσφερε αφειδώς το καπιταλιστικό όνειρο βελτίωσης της ζωής επιδίωκαν την ενσωμάτωσή τους στο σύστημα χωρίς πια να επιδιώκουν την ανατροπή του.  Η πολιτική σύγκρουση τελικά  κατέληξε να συνδέεται  περισσότερο με την ταχύτητα και τους τρόπους πραγματοποίησης του κοινωνικού κρατικού μοντέλου παρά με το μετασχηματισμό της κοινωνίας. Κι έτσι ο καπιταλισμός εδραιώθηκε παντού και … στις συνειδήσεις μας.

       Βεβαίως τις τελευταίες δεκαετίες, όσο τα προβλήματα καπιταλιστικής κρίσης διευρύνονται, αυτός  ο τύπος κοινωνικής ειρήνης γίνεται αντικείμενο  αμφισβήτησης και πολιτικής διαμάχης από την ίδια την κυρίαρχη πολιτική.   Τώρα κατηγορείται το κοινωνικό κράτος ότι παρεμποδίζει τις δυνάμεις της αγοράς να λειτουργήσουν κατάλληλα και ωφέλιμα. Κι  αυτό γιατί ο μηχανισμός του κοινωνικού κράτους βαρύνει το κεφάλαιο με ένα φορτίο από φόρους και διοικητικές προδιαγραφές που αναστέλλουν την επενδυτική ετοιμότητα. Ασε που  επιτρέπει στους εργαζόμενους και τα συνδικάτα να έχουν  αξιώσεις, δικαιώματα και συλλογικές θέσεις ισχύος που αναστέλλουν  και την εργασιακή ετοιμότητα ή τουλάχιστον τη θέληση των εργαζομένων  να εργαστούν σκληρά και παραγωγικά – έτσι οδηγούν σε μια δυναμική ύφεσης  και αυξανόμενων απαιτήσεων.  Συνεχώς  επαναλαμβάνεται με ένταση ότι οι προοπτικές για επένδυση και κέρδος είναι σκοτεινές επιρρίπτοντας  το φταίξιμο μάλιστα στο κοινωνικό κράτος, στο οποίο κατά βάση αναφέρονται όταν κάνουν λόγο για συρρίκνωση του κράτους.  Παρακάμπτεται έτσι  το γεγονός ότι  το κοινωνικό κράτος άφησε άθικτες τις δομές εξουσίας και τις σχέσεις  ιδιοκτησίας στην ίδια την παραγωγή, συντηρώντας μ’ αυτόν τον τρόπο τον έλεγχο του κεφαλαίου στην παραγωγή  κι επομένως τη βασική δομή της ταξικής σύγκρουσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία.   Εξάλλου η θεσμική δομή του κοινωνικού κράτους καθόλου ή ελάχιστα έχει συμβάλλει στην αλλαγή διανομής εισοδήματος ανάμεσα στις δυο βασικές τάξεις –εκμεταλλευτών, εκμεταλλευομένων. Αντίθετα πάντα τονιζόταν η διαρκής  απειλή  στην οποία είναι εκτεθειμένες οι κοινωνικές, πολιτικές και κοινωνικές υπηρεσίες  από την οικονομική κρίση την οποία επικαλούνταν οι κυρίαρχες τάξεις κάθε φορά για τις μειώσεις των κοινωνικοπολιτικών δαπανών σε αντίδραση για τις δημοσιονομικές συνέπειες της ύφεσης.

           Και την τελευταία τριετία  η ραγδαία κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους  γίνεται μ’  αυτή τη λογική. Η ολοσχερής  απουσία όμως επιδοτούμενων παροχών υγείας ή επιδοτούμενης δημόσιας εκπαίδευσης ή ακόμα και συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης μπορεί όχι πολύ μακροπρόθεσμα να έχει εμφανέστατα διαλυτικά αποτελέσματα που να αφήσει το σύστημα σε μια κατάσταση εκρηκτικών συγκρύσεων. Γι’  αυτό όλο και περισσότερο το κυρίαρχο σύστημα αντικαθιστά πια τη βία της αφομοίωσής μας σ’ αυτό, μέσω παραχωρήσεων ή μιας σχετικής υλικής αφθονίας,  με την αφομοίωση δια μέσου της βίας.