ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΜΕΝΗ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ

 Σε σύσκεψη στο Δημαρχείο της Κω ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης τόνισε πως η βελτίωσης της εικόνας της χώρας στηρίζει τον τουρισμό, ο οποίος, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών Χ. Σταϊκούρα είναι η δεύτερη πηγή, η πρώτη είναι τα φορολογικά έσοδα,  αύξησης εσόδων, για να γίνει δυνατή η χρηματοδότηση μιας νέας παρέμβασης, ώστε να μετριαστούν οι συνέπειες που προκαλούν ο πληθωρισμός και οι αυξημένες τιμές στην ενέργεια στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Σύμφωνα με άρθρο στον Οικονομικό Ταχυδρόμο του υπουργού τουρισμού Β. Κικίλια τα έσοδα από τον τουρισμό αποτελούν το 25% του ΑΕΠ και «ο τουρισμός αποτελεί το ισχυρότερο μέσο περιφερειακής ανάπτυξης και τόνωσης της οικονομίας». Εν ολίγοις, η πολιτική μας ηγεσία σε όλους τους τόνους επαναλαμβάνει ότι ο τουρισμός είναι η βασική δύναμη για την κοινωνικοοικονομική μας ανάπτυξη.

          Τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα μετά τη μεταπολίτευση,  όλο και αυξανόταν στη χώρα μας ο ρόλος του τουρισμού στην τόνωση της οικονομίας, σε σημείο που η τουριστική βιομηχανία να αναδειχτεί η βασική, αν όχι η κύρια, πηγή και το θεμέλιο για την οικονομική της ανάπτυξη. Γιατί πραγματικά τις τελευταίες δεκαετίες, με τη συρρίκνωση του παραγωγικού ιστού στους περισσότερους τομείς, ο τουρισμός συνέχισε να συμβάλλει  στην αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης και των κερδών, ενισχύοντας το εισόδημα των νοικοκυριών, ιδιαίτερα σε νησιά της  άγονης γραμμής. Διανύοντας λοιπόν τώρα την τρίτη δεκαετία του 21^ου  αιώνα η τουριστική βιομηχανία κατέληξε να είναι η πιο σημαντική πηγή για τη δημιουργία απασχόλησης και εισοδήματος. 

         Κι έτσι όλη η χώρα κοντεύει να μετατραπεί σ’ ένα τεχνητό σκηνικό για να γίνει ελκυστικό τουριστικό προϊόν,  ο πολιτισμός της να υποβιβάζεται σε εμπόρευμα και ό,τι απ’ αυτόν δεν μπορεί εύκολα να εμπορευματοποιηθεί να πέφτει σε δυσμένεια και να χάνεται. Η εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς κατέστησε αυτονόητη τη διαδικασία μέσω της οποίας πολιτιστικά θέματα και εκδηλώσεις αξιολογούνται κυρίως ως προς την ανταλλακτική τους αξία. Καθώς επομένως μετατρέπονται σε εμπορεύματα, όπως σε όλες τις αγορές πρέπει να προσαρμόζονται  σ’  αυτές, ώστε να πωλούνται ακριβότερα.  

           Η εμπορευματοποίηση λοιπόν είναι παρούσα σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής. Και δεν είναι αυτό βέβαια  μια πρόσφατη καινοτομία. Αυτό όμως  που είναι νέο είναι το εύρος και η δύναμή της. Η εμπορευματοποίηση έχει  ενταθεί και θεσμοθετηθεί με νέους και εκτεταμένους τρόπους, φέρνοντας νοήματα που επαναδιαμορφώνουν την κατανόησή μας για τον κόσμο και τη θέση μας μέσα σε αυτόν, ενώ ο χαρακτήρας της ζωής φαίνεται όλο και πιο καταναλωτικός και εμπορικός. Όταν  εφαρμόζεται σε έναν πολιτισμό, σημαίνει ότι τμήματα του πολιτισμού, τεχνουργήματα, ρούχα, χορός, μουσική, αρχιτεκτονική κλπ. συσκευάζονται και προσφέρονται προς πώληση, για να αυξάνεται ο τουρισμός. Κι έτσι ο τουρισμός μπορεί να επιφέρει αλλαγές στα συστήματα αξιών και στη συμπεριφορά, απειλώντας μάλιστα και την ταυτότητα των ντόπιων.

        Μόλις ένας προορισμός πουληθεί ως τουριστικό προϊόν, όπως π.χ. ένας αρχαιολογικός χώρος ή και ένας παραδοσιακός οικισμός και η τουριστική ζήτηση για αναμνηστικά, τέχνες, ψυχαγωγία και άλλα εμπορεύματα αρχίσει να ασκεί επιρροή, μπορεί να συμβούν βασικές αλλαγές στις ανθρώπινες αξίες. Ο θάνατος της αυθεντικότητας ακολουθεί,  εφόσον οι τουρίστες ενδιαφέρονται μόνο για μια ματιά στην τοπική ατμόσφαιρα και στην τοπική ζωή, χωρίς καμία γνώση ή ακόμη και βαθύτερο ενδιαφέρον και τότε η αναδιοργάνωση του πολιτισμού και των παραδόσεων προς αυτή την κατεύθυνση είναι αναπόφευκτη.                                                                          Όταν οι θρησκευτικές τελετουργίες ή και εθνικές αλλοιώνονται και αποστειρώνονται από τις αντιφάσεις τους, έτσι  ώστε να συμμορφώνονται με τις προσδοκίες των τουριστών, δημιουργείται  μια ανακατασκευασμένη εθνότητα και θρησκευτικότητα. Και η σκηνοθετημένη αυθεντικότητα προσαρμόζει τις  πολιτιστικές εκφράσεις στα γούστα των τουριστών ή ακόμη και την καθημερινότητα των ντόπιων σε παραστάσεις που μιμούνται την πραγματική ζωή. Η πραγματική μας ζωή σε προσομοίωση, με τους αμέτρητους Ζορμπάδες που ξέρουν να γλεντούν, τις ατέλειωτες θυμόσοφες γιαγιάδες με τις πίτες τους, τους  ανεξάντλητους σοφούς παππούδες με την αγάπη  της γης  και της θάλασσας, γίνεται πιο γοητευτική, ώστε να πουληθεί σε υψηλότερη τιμή.   

        Το σύνολο των προσδοκιών που έχουν οι τουρίστες από τους τοπικούς πληθυσμούς στην αναζήτηση μιας αυθεντικής εμπειρίας είναι ακριβώς που θέτει σε κίνδυνο την αυθεντικότητα. Βέβαια και μια άλλη απειλή πάντα καραδοκεί. Δηλ. όσο  περισσότερο εμπλέκονται στον τουρισμό οι ντόπιοι, τόσο λιγότερο αυθεντικές να γίνονται οι πολιτιστικές πρακτικές τους  και επομένως να αυξάνει ο κίνδυνος να είναι λιγότερο επιθυμητές ως τουριστικά αντικείμενα.  Γιατί   οι τοπικοί πληθυσμοί, προκειμένου να επωφεληθούν οικονομικά, αντανακλούν τις προσδοκίες των τουριστών, με καταστροφικές συνέπειες για κάθε αυθεντικότητα,  στις πολιτιστικές εκφράσεις και εκδηλώσεις τους. Όλα καταναλώνονται σαν μέρος μιας  οικονομικής διαδικασίας που δίνει αξία ανάλογα με τα οικονομικά αποτελέσματα. Η αυθεντικότητα μετατρέπεται σε  κάτι πολύ απτό και απαραίτητο για την επίτευξη της οικονομικής επιτυχίας. Επικρατούν εκείνα τα  πολιτιστικά  πρότυπα και συμπεριφορές που θεωρείται ότι θα ικανοποιήσουν περισσότερο τους τουρίστες. Αυτό σημαίνει ότι οι τοπικοί πληθυσμοί παίζουν με στερεότυπα που έχουν οι τουρίστες, κυρίως της Δύσης,  για τον πολιτισμό τους και επιδιώκουν να τα αποδώσουν όσο καλύτερα μπορούν για να ικανοποιήσουν την καταναλωτική ζήτηση. 

      Βέβαια, αυτές οι ιδέες περί αυθεντικότητας έχουν μακρά ιστορία, από τότε που οι βαριεστημένοι νέοι ευρωπαίοι αριστοκράτες του 18^ου αι.  σκέφτηκαν να βρουν διέξοδο μέσα από τους αρχαίους πολιτισμούς της νότιας Ευρώπης, με όλη την έπαρση του αριστοκράτη και αποικιοκράτη. Έτσι λοιπόν,  ο  χαρούμενος τρόπος με τον οποίο θεωρούμε τις Άλπεις είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα ρομαντικών συγγραφέων του δέκατου ένατου αιώνα, οι οποίοι μετέτρεψαν την εικόνα των επικίνδυνων  βουνών και τη δυσκολία τους  σε μια απόλαυση δημοσίων σχέσεων με χιονισμένες όψεις, νέους που χορεύουν και εγκάρδιους αγρότες τύπου Χάϊντι. Ούτε οι λαοί στο Μεσαίωνα στόλιζαν τις παλιές τους πόλεις με γεράνια και τα κάστρα δεν ήταν καταφύγια για ιππότες, αλλά τρομακτικά φρούρια. Στην πραγματικότητα η αποικιοκρατική αντίληψη  και η τουριστική βιομηχανία σε μεγάλο βαθμό έχουν διαμορφώσει  την άποψή μας για τον κόσμο και για το τι είναι συναρπαστικό. 

         Επομένως, εάν η πώληση διακοπών έχει να κάνει με την πώληση ενός ονείρου, τότε ίσως τα ψεύτικα αξιοθέατα το κάνουν καλύτερα, εφόσον η ψεύτικη εμπειρία είναι μια σταθερά στο σύγχρονο πολιτισμό μας. Στην πραγματικότητα, σε μεγάλο βαθμό, τα τουριστικά ταξίδια είναι γεμάτα ψεύτικη εμπειρία και ψεύτικα συναισθήματα. Οι άνθρωποι θέλουν να βιώσουν ακραία αλλά ελεγχόμενα συναισθήματα και οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις είναι έτοιμες να ικανοποιήσουν αυτή την πείνα. Κι έτσι εξηγείται  όχι μόνο πώς οι ψεύτικες πραγματικότητες, από την Ντίσνευλάντ μέχρι ένα τεχνητό στρατόπεδο εκπαίδευσης τρομοκρατών, έχουν γίνει τουριστικοί προορισμοί, αλλά και γιατί ένα στρατόπεδο θανάτου όπως το Άουσβιτς δεν είναι μόνο μνημείο για κείνους που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί, αλλά έχει ενταχθεί ως σημαντικό στοιχείο στην τουριστική βιομηχανία της Πολωνίας.             Αυτά τα χρόνια μπορούμε ν’ αγοράσουμε σχεδόν τα πάντα. Εγκυμοσύνη – το σπέρμα και τα ωάρια διαφημίζονται στο διαδίκτυο για εκείνα τα ζευγάρια που δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδί. Υπηρεσίες γνωριμιών έρωτα –προσφέρουν συναρπαστικά ραντεβού στη σωστή τιμή. Υγεία – ανθρώπινα όργανα αγοράζονται και πωλούνται σε όλο τον κόσμο. Εκπαίδευση – τα πανεπιστήμια σκέφτονται όλο και περισσότερο την εκπαίδευση που προσφέρουν ως προϊόν και τους  μαθητές τους ως καταναλωτές. Υπάρχουν όλο και λιγότερες σφαίρες ζωής στις οποίες η γλώσσα του χρήματος δεν μιλάει δυνατά. Επομένως, δεν είναι κάτι παράδοξο ότι ακόμη και ο πολιτισμός, η κληρονομιά και η ταυτότητα μπορούν πλέον να πωληθούν σε πανάκριβη τιμή ή σε τιμή ευκαιρίας, ανάλογα των αναγκών και του μάρκετινγκ.     

      Και κάπως έτσι δεν μένει χώρος δικός μας για ν’ αντλήσουμε δύναμη, να ξαποστάσουμε αποκαμωμένοι και τρέχουμε χωρίς σκοπό, αναζητώντας τα μέσα για την επιβίωσή μας χωρίς σταθερό σημείο αναφοράς, ηττημένοι χωρίς να έχουμε δώσει μάχη.