ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

 Πριν από δέκα περίπου μήνες ανακοινώθηκε η  συνεργασία του Υπουργείου Εργασίας με το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδος που επιτρέπει την απασχόληση σε ξενοδοχειακές μονάδες 16χρονων  που διαβιούν σε δομές φροντίδας ανηλίκων και την απασχόληση ατόμων με αναπηρία σε ξενοδοχειακές μονάδες, με κάλυψη του κόστους εργασίας τους από τρέχοντα προγράμματα του ΟΑΕΔ. Η υφυπουργός Εργασίας Δ. Μιχαηλίδου χρησιμοποίησε με δημαγωγικό τρόπο εκφράσεις περί ενίσχυσης της κοινωνικής προστασίας και ομαλής αποϊδρυματοποίησης, για να αποκρύψει την σκοπιμότητα αυτής της απόφασης που δεν είναι άλλη από την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας για τα κέρδη του κεφαλαίου. Και στον αναπτυγμένο λοιπόν καπιταλιστικό κόσμο, αν δεν παρατηρούνται μορφές παιδικής εργασίας που προκαλούν τι μας με την απανθρωπιά τους, περισσότερο λεκτικές,  υπάρχουν όμως  μορφές εκμετάλλευσης παιδιών που μπορεί να είναι  λιγότερο ορατές και ως εκ τούτου λιγότερο θεαματικές, ίσως γιατί κρύβονται πίσω από εύσχημες δικαιολογίες.  

      Πριν από κανένα μήνα σφοδρή αντιπαράθεση ξέσπασε ανάμεσα στην ίδια υφυπουργό και τον πρόεδρο και ιδρυτή του «Χαμόγελο του παιδιού», Κ. Γιαννόπουλο, με αφορμή ρυθμιστικές διατάξεις με τις οποίες απαιτείται  να προσαρμοστεί σε λιγότερο από χρόνο η οργάνωση για να συνεχίσει να λειτουργεί νομίμως. Ο πρόεδρος της οργάνωσης άφησε  αιχμές εναντίον της υφυπουργού για εύνοια προς διεθνή φορέα, ενώ η ίδια η υφυπουργός επιμένει με μελιστάλαχτο τρόπο για τις καλές της προθέσεις.  

        Αυτές οι αντιπαραθέσεις με «Το Χαμόγελο του Παιδιού» δείχνουν τους στόχους των δράσεων της κυρίαρχης εξουσίας. Αφού συρρικνώθηκαν οι κοινωνικές παροχές, αντικαταστάθηκαν, μόνο κατ’ όνομα,  από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις με ανθρωπιστικούς στόχους, σε μια οργανωμένη προέκταση της φιλανθρωπίας  που βοηθούν στη διαχείριση της δυσαρέσκειας, υποκαθιστώντας κρατικούς θεσμούς.  Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από τον ανταγωνισμό των διαφόρων ιδιωτικών συμφερόντων, ενώ η όψιμη παρέμβαση του κράτους για όρους λειτουργίας τους περισσότερο υποκριτική μοιάζει, αφού επιδίωξή του είναι με τέτοιες αποφάσεις, κρύβοντας  την ελαχιστοποίηση ή και ανυπαρξία κρατικών δομών κοινωνικής πρόνοιας, να επιδείξει ενδιαφέρον.  

         Και για άλλη μια φορά σ’ αυτές τις αντιπαραθέσεις ή και διακηρύξεις για προστασία των παιδιών και γενικά των ευάλωτων, με τους νόμους που προωθούνται αποκαλύπτεται στην ουσία η ταξική διάσταση του κράτους που επιδιώκει την εξασφάλιση της απρόσκοπτης κερδοφορίας του κεφαλαίου.  Σαν να γυρνάμε δυο αιώνες πίσω, όταν τα παιδιά ήταν ουσιαστικό μέρος της αγοράς εργασίας, όχι μόνο στη γεωργία αλλά κυρίως στις νέες βιομηχανίες. Και τότε η πρώιμη βιομηχανία έκανε χρήση των παιδιών που ανήκαν σε ορφανοτροφεία. Ήταν κοινός τόπος ότι τα παιδιά των φτωχών θα πρέπει να συνηθίσουν τη σκληρή δουλειά, γιατί δεν ήταν μόνο που θα έπρεπε να αποτραπεί η αδράνεια των άνεργων παιδιών, αλλά κυρίως ήταν που η οικονομική βιωσιμότητα πολλών βιομηχανιών θεωρήθηκε ότι εξαρτάται από τη φθηνή εργασία που παρέχουν τα παιδιά. Εξάλλου για ένα  μεγάλο αριθμό παιδιών χωρίς οικογένειες ή με οικογένειες που κρίθηκαν ανεπαρκείς τα μέτρα προστασίας που λαμβάνονταν  φαίνονταν από μόνα τους σαν μια μορφή δουλείας. Ακόμα και η μεταφορά παιδιών, ως δήθεν μέτρο προστασίας,  από τη Βρετανία στον Καναδά και την Αυστραλία, όπου τους περίμενε σκληρή δουλειά δεν ήταν σπάνια.

     Ιστορικά βέβαια, πάντα υπήρχαν παιδιά στη δουλειά, αλλά όχι «παιδική εργασία». Μέχρι τον 19ο αιώνα, η έκφραση δεν μπορούσε να έχει νόημα, καθώς ήταν προφανές ότι τα παιδιά συμμετείχαν, όπως όλοι οι άλλοι, στην οικονομική ζωή. Θα μπορούσε να υπάρξει κατάχρηση, αλλά κανείς δεν σκέφτηκε να προσβληθεί από ένα παιδί που συμμετείχε στην εργασία, αντίθετα. Η εργασία ενός παιδιού συνδεόταν με την εκπαίδευσή του, τη διαδικασία κοινωνικοποίησής του και την αναμενόμενη οικονομική δραστηριότητα από όλα τα μέλη της κοινότητας.

       Από τη βιομηχανική επανάσταση μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο τίθεται το ζήτημα της παιδικής εργασίας, καθώς  το ενδιαφέρον για την κερδοφορία είχε προτεραιότητα και η καπιταλιστική εκμετάλλευση, και των παιδιών, πήρε ακραίες μορφές και γίνεται κεντρικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας του καπιταλισμού. Στα εργοστάσια και ιδιαίτερα τα ορυχεία η εργασία των παιδιών σε μεγάλο αριθμό αξιοποιήθηκε κάτω από  απάνθρωπες συνθήκες. Σταδιακά, και όχι χωρίς μεγάλους αγώνες, το θέμα έρχεται στο προσκήνιο στις βιομηχανικές χώρες, καθώς η υποχρεωτική εκπαίδευση καταφέρνει να κερδίσει έδαφος,  και υιοθετούνται κοινωνικοί νόμοι για την προστασία των ανηλίκων εργαζομένων.

       Η σύγχρονη περίοδος βλέπει το ζήτημα να αναζωπυρώνεται και να εμφανίζεται ως ένα από τα σημαντικά προβλήματα. Δεδομένου ότι η υποχρεωτική εκπαίδευση έχει εξαλείψει, τουλάχιστον σε μεγάλο ποσοστό,  την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας στις αναπτυγμένες χώρες, ο υπόλοιπος κόσμος δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Μόνο που αυτό δεν συμβαίνει και η μετανάστευση και προσφυγιά αναβιώνει με διάφορους εύσχημους τρόπους την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, όπως ουσιαστικά επιχειρεί να κάνει η υφυπουργός με τη συνεργασία που ανακοίνωσε.

Οι διακηρύξεις για έναν κόσμο χωρίς παιδική εργασία ή η καθιέρωση ημέρας, η 12^η Ιουνίου, κατά της παιδικής εργασίας δεν διασφαλίζουν καθόλου την εξάλειψή της. Το παιδί  δεν αντιμετωπίζεται  με τον ίδιο τρόπο παντού και από όλους,  αλλά εξαρτάται από την κοινωνική καταγωγή, τον τόπο που βρίσκεται, τη δραστηριότητα που  ασκεί. Στην Αφρική που ο αποικιοκρατικός καπιταλιστικός κόσμος της Δύσης εκμεταλλεύτηκε  και εκμεταλλεύεται τον πλούτο της εκατομμύρια παιδιά δουλεύουν σε επικίνδυνες συνθήκες εργασίας. Όπως στο Κογκό, όπου σε απάνθρωπες συνθήκες εργάζονται παιδάκια 4 ετών για την εξόρυξη κοβαλτίου. Η εργασία λοιπόν που κάνουν τα παιδιά  μπορεί να φαίνεται σκανδαλωδώς βάναυση ή, αντίθετα, αποδεκτή στη βάση αυτού του πλέγματος ανάγνωσης. Γι’ αυτό επαναστατούμε για το  παιδί που κατεβαίνει στο ορυχείο, με δημαγωγικές πομφόλυγες, όπως των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, χωρίς να περιορίζεται όμως η παιδική εκμετάλλευση, ενώ και οι καθημερινοί άνθρωποι καταλήγουμε να χρησιμοποιούμε  για εργασίες στο σπίτι ή το χωράφι ή για σεξουαλική εκμετάλλευση ανήλικους μετανάστες ή πρόσφυγες.   

Οι αναλύσεις και συζητήσεις γι’ αυτό το ζήτημα, όπως και για τα περισσότερα προβλήματα, εξαντλούνται σε πληθώρα εικόνων που εστιάζουν στο συγκλονιστικό και εξαιρετικό, αντιμετωπίζοντάς το ως μεμονωμένο. Κι έτσι κινούμαστε ανάμεσα σ’ ένα εφιαλτικό κόσμο παιδικής ηλικίας, μ’ εκμετάλλευση, ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες, της εργασίας ανηλίκων προσφύγων και μεταναστών και σ’ έναν αγγελικό που δήθεν μπορεί να δημιουργηθεί από καλές προθέσεις και συναισθήματα, τα οποία εκδηλώνονται με τη φιλανθρωπία. Μόνο που ο ισχυρισμός ότι ένας κόσμος χωρίς την εκμετάλλευση των παιδιών είναι στο χέρι μας δεν είναι καν μια ουτοπία κινητοποίησης, αλλά  μια μάσκα που τίθεται στην πραγματικότητα του καπιταλιστικού κόσμου εξωραΐζοντάς τον.  Γιατί η καταπολέμηση των αδικιών εξαρτάται όχι μόνο από συγκεκριμένα προγράμματα δράσης, αλλά κυρίως από την εξάλειψη των αιτίων αυτών των μορφών εκμετάλλευσης. Δηλαδή από την εξάλειψη της φτώχειας και τη δημιουργία ενός οικονομικού και κοινωνικού συστήματος που με  τον πλούτο που παράγεται δεν αφήνει κανέναν να αφεθεί στις πιο ακραίες λύσεις που υποτιμούν τον ίδιο τον άνθρωπο.