ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

 

Τους τελευταίους μήνες οι  καταγγελίες γυναικών για σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση και  οι  φόνοι γυναικών από τους άντρες συντρόφους τους, η χρησιμοποίηση μάλιστα του όρου γυναικοκτονία αναδεικνύει τις δολοφονίες αυτές ως εγκλήματα μίσους κατά των γυναικών με βάση το φύλο,  θεωρούνται προφανείς αποδείξεις ότι υπάρχει ανδρική κυριαρχία ακόμη και σήμερα. Μία από τις ιδιαιτερότητες αυτής της σχέσης δύναμης είναι ότι συχνά παραπλανεί, γιατί καλύπτεται από ένα πέπλο αγάπης και ρομαντισμού. Γι’ αυτό και το ζευγάρι είναι συχνά ο χώρος όπου η αρσενική κυριαρχία μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες μορφές βίας και μερικές φορές ακόμη και σε θάνατο.   

       Είναι προφανές ότι συνεχίζουμε και  το 2021 να ζούμε σε μια πατριαρχική κοινωνία, δηλ. καταπίεση των γυναικών ακριβώς επειδή είναι γυναίκες,  με όλα όσα αυτό συνεπάγεται. Μόνο που αυτή η καταπίεση δεν είναι ανεξάρτητη από το ίδιο το  καπιταλιστικό σύστημα και θα ήταν λάθος να υποτιμήσουμε το μερίδιο ευθύνης του καπιταλισμού όσον αφορά τις ανισότητες των φύλων.  

         Αν και η πατριαρχία και ο ρατσισμός προϋπήρχαν του καπιταλισμού, ο τελευταίος επιτρέπει στην κυρίαρχη  τάξη να παγιώσει την κυριαρχία της με την οργάνωση κι εκμετάλλευση αυτής ή εκείνης της διαφοράς, όπως χρώμα, φύλο, εθνικότητα κλπ. προς όφελός της. Η καταπίεση των γυναικών προηγήθηκε του καπιταλισμού. Αλλά κι αυτός την άλλαξε βαθιά, γιατί αντικαθιστώντας, σε μεγάλο βαθμό, την παραγωγή σε μικρή κλίμακα γεωργικών και βιοτεχνικών προϊόντων με βιομηχανία μεγάλης κλίμακας, διαχώρισε τον τόπο παραγωγής της εργατικής δύναμης (εργοστάσιο, επιχείρηση) από τον τόπο αναπλήρωσης της (οικογένεια) αναθέτοντας στις γυναίκες το ρόλο του διαχειριστή του σπιτιού.  Γι’ αυτό και ο  καπιταλισμός και η πατριαρχία είναι μορφές κυριαρχίας τόσο αλληλένδετες που φαίνονται αδιαχώριστες. Γιατί οι  βιολογικές διαφορές των δύο φύλων χρησιμοποιήθηκαν  για να εξορθολογιστεί η  ιεραρχική κοινωνική σχέση μεταξύ ανδρών και γυναικών,  αναγνωρίζοντας αυτόματα μια ανισότητα στην αποδοχή της διαφοράς.

            Βέβαια,  τα δικαιώματα των δυτικών γυναικών έχουν επεκταθεί σημαντικά υπό την επήρεια της ανάπτυξης του καπιταλισμού, σαν συνέπεια της λογικής της κερδοφορίας δηλ. ότι  θα πρέπει να είναι σε θέση να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη χωρίς την άδεια των συζύγων και να καταναλώνουν ελεύθερα,  αλλά επίσης και κυρίως χάρη στους αγώνες τους. Οι γυναίκες εδώ και δύο αιώνες δεν έπαψαν να παλεύουν συλλογικά, και μάλιστα στα πλαίσια των κοινωνικών αγώνων για μετασχηματισμό της κοινωνίας,  για να διεκδικήσουν το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα στην εργασία, την ελεύθερη μητρότητα, την πλήρη ισότητα στην εργασία, στην οικογένεια, την κοινωνία.

           Η καταπίεση που υφίστανται οι γυναίκες ως γυναίκες από τους άνδρες αναπαράγεται με πολλούς τρόπους, πέρα ​​από την αυστηρά οικονομική πτυχή, όπως μέσω της γλώσσας, των σχέσεων, των στερεοτύπων, των θρησκειών, του γενικότερου πολιτισμού  που δικαιολογούν άνισες σχέσεις μεταξύ των φύλων απέναντι στη δικαιοσύνη, στην εργασία, στην καθημερινή ζωή κι αυτή η καταπίεση έχει πολύ διαφορετικές μορφές, σε κάθε εποχή, σε κάθε τόπο.  Είναι ένα συνεκτικό σύστημα που διαμορφώνει όλους τους τομείς της συλλογικής και ατομικής ζωής. Η συγκεκριμένη συμβολή του καπιταλισμού ήταν αναμφίβολα η θεσμοθέτηση της υποτίμησης των γυναικών και του έργου τους. Η υποτιμημένη ή ακόμη και μη αμειβόμενη οικιακή εργασία, η έννοια της νοικοκυράς που τη συνοδεύει, καθώς και οι επαγγελματικοί διαχωρισμοί βρίσκουν την προέλευσή τους τη στιγμή που ο καπιταλισμός σταδιακά αντικατέστησε το μεσαιωνικό φεουδαρχικό σύστημα. Γι’ αυτό είναι  ανάγκη να αντιμετωπίζεται ο καπιταλισμός όχι ως ένα σύνολο νόμων και καθαρά οικονομικών μηχανισμών, αλλά μάλλον ως μια πολύπλοκη και αρθρωτή κοινωνική οργάνωση, που περιέχει μέσα της σχέσεις εκμετάλλευσης, κυριαρχίας και αποξένωσης. Η εξέγερση λοιπόν ενάντια στην καταπίεση ή την αντιληπτή εκμετάλλευση των γυναικών δεν οδηγεί αυτοδικαίως στην αμφισβήτηση της πατριαρχίας, αν δεν απαλλαγούμε, περιοριζόμενοι σ' αυτές,  από τις πιο κοινές εξηγήσεις είτε βιολογικής (π.χ. διαφορετική σεξουαλικότητα ή εγκέφαλος) είτε ψυχολογικής έμπνευσης ( π.χ. χαρακτήρας ή ανατροφή) και να οδηγηθούμε στην πολιτική κριτική της πατριαρχίας στα πλαίσια του καπιταλισμού, ως ένα δυναμικό σύστημα ισχύος, ικανό να διαιωνίσει τον εαυτό του, και το οποίο αντιστέκεται σε οποιαδήποτε μεταμόρφωση του κεντρικού πυρήνα του, δηλ.  την υπεροχή των ανθρώπων. 

          Επομένως, η τάση του καπιταλιστικού συστήματος να αναδιοργανώσει την οικονομία σε παγκόσμια κλίμακα προς όφελός του έχει άμεσες επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των φύλων. Δηλ. το καπιταλιστικό σύστημα τρέφεται από ένα προϋπάρχον σύστημα καταπίεσης, την πατριαρχία και, συγχρόνως,  δείχνει και τα χαρακτηριστικά του. Η καταπίεση των γυναικών γίνεται ένα ακόμα  εργαλείο που επιτρέπει στους καπιταλιστές να διαχειρίζονται ολόκληρο το εργατικό δυναμικό προς όφελός τους, δίνοντας τους τη δυνατότητα να δικαιολογούν τις πολιτικές τους. Πχ. όταν  οι καπιταλιστές χρειάζονται εργασία, αναζητούν γυναίκες και τις πληρώνουν λιγότερο από τους άνδρες, που συντελεί στη μείωση γενικά των μισθών,  και το αστικό  κράτος τότε πιέζεται να παρέχει υπηρεσίες που κάνουν τα πράγματα λίγο πιο εύκολα για τις γυναίκες ή τις επιτρέπει να απελευθερωθούν από ορισμένες ευθύνες. Αλλά εάν δεν χρειάζονται πλέον τη γυναικεία εργασία, οι συνθήκες για τις γυναίκες επιδεινώνονται, η μητρότητα γίνεται αρνητικός παράγων στην εξεύρεση εργασίας για να περιοριστούν στα σπίτια τους, όπου εξ ανάγκης επιστρέφουν στην « «πραγματική τους θέση» σύμφωνα με την πατριαρχία. Εν ολίγοις, για να διαχειριστεί το ζήτημα της γυναικείας εργασίας, ο καπιταλισμός θα βασιστεί στην πατριαρχία, θα τη χρησιμοποιήσει ως μοχλό για τους στόχους του και θα την ενισχύσει. Κι έτσι εξηγείται γιατί ο καπιταλισμός, ενώ προωθεί, στο όνομα των κερδών, κάποια χειραφέτηση των γυναικών, παραμένει ωστόσο ακόμα προσκολλημένος τόσο στον παραδοσιακό οικογενειακό θεσμό, αφού η οικογένεια παίζει ρόλο ρυθμιστή της αγοράς εργασίας και είναι ένας σχετικά ευέλικτος θεσμός με μορφές που μπορεί να διαφοροποιούνται προς όφελος του καπιταλισμού, αλλά και στο ρόλο της γυναίκας σαν σεξουαλικό αντικείμενο, ακριβώς γιατί  μπορεί να γίνεται πηγή κέρδους.

           Αυτό το σύστημα είναι εξαιρετικά δυναμικό και ευκαιριακό, ικανό να προσαρμοστεί, να βρει κενά και νέες ευκαιρίες για κέρδος. Οι κρίσεις χρησιμοποιούνται για να το τροφοδοτούν. Οι ισχύουσες κοινωνικές σχέσεις είναι ευκαιρίες για εμπορευματοποίηση και κέρδος. Γι’ αυτό δεν είναι αντιφατικό από τη μια να εκθειάζεται επισήμως η ισότητα των φύλων ή να καταδικάζεται η έμφυλη βία (παράδειγμα η παρέμβαση της προέδρου της Δημοκρατίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) ενώ συγχρόνως παντού σε χώρους εργασίας ή στα ΜΜΕ να υποτιμάται η γυναίκα με όλους τους τρόπους (παράδειγμα όλα τα ριάλιτι της τηλεόρασης που αναπαράγουν, εμπορευματοποιώντας τα, όλα τα στερεότυπα σεξουαλικής προώθησης  της γυναίκας, (όπως the batchelor).

          Στην ουσία, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να βοηθήσει στην κατάργηση των ανισοτήτων. Χρειάζεται ουσιαστικά την απαλλοτρίωση της δουλειάς, του σώματος των γυναικών  μαζί με  εκείνων των τάξεων και στρωμάτων  που εκμεταλλεύεται καθώς επεκτείνεται για την παραγωγή κερδών. Είναι επομένως απατηλό να πιστεύουμε ότι μπορεί να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, χωρίς να καταπολεμήσουμε από κοινού τον καπιταλισμό και τις άλλες κοινωνικές σχέσεις που συνδέονται στενά με αυτόν.