Η ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ

 

Στην επίκαιρη ερώτηση που το ΚΚΕ κατέθεσε στη βουλή, με την οποία ζητά λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση των συνεπειών από την τελευταία καταστροφική πυρκαγιά στην Αττική, επισημαίνεται η ολιγωρία της κυβέρνησης για τη λήψη προληπτικών μέτρων  υπενθυμίζοντας τις « απαράδεκτες Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις (ΚΥΑ), που επιδίωκαν να μεταθέσουν στην ατομική ευθύνη την προστασία της λαϊκής περιουσίας και συνάντησε δικαιολογημένα γενική κατακραυγή». Ήταν τον περασμένο Απρίλιο που ξεκινούσε η εφαρμογή  της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (19/5/23) των υπουργών Περιβάλλοντος, Εσωτερικών και Πολιτικής Προστασίας που μετέφερε στους ιδιοκτήτες σπιτιών που βρίσκονται μέσα ή κοντά σε δάσος και άλση την ευθύνη της προστασίας των σπιτιών σε περίπτωση πυρκαγιάς στο δάσος.

        Δεν είναι η πρώτη ή μοναδική φορά που η κυρίαρχη εξουσία με το αφήγημα της δέσμευσης και δράσης που επικεντρώνεται στο άτομο ως οδηγό αλλαγής  αρνείται  τις δικές της ευθύνες, τονίζοντας την υπερβολική ατομική ευθύνη που δημιουργεί την ιδέα ότι η λύση στα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα  είναι θέμα ατόμου.  Εξάλλου, στην ατομική ευθύνη χρεώθηκε και η καλή έκβαση της επιδημίας του κορωνοϊού, όταν τα διαφημιστικά σποτ της κυβέρνησης τόνιζαν «δείχνουμε ατομική ευθύνη, μένουμε στο σπίτι», αποφεύγοντας η κυβέρνηση να αναλάβει τις δικές της ευθύνες για την ενίσχυση του Συστήματος Υγείας. Τότε που ο Κ. Μητσοτάκης σε ένα από τα πολλά του  τηλεοπτικά μηνύματα, 17 Μαρτίου 2020, διαβεβαίωνε «πιστέψτε με, η νίκη θα έλθει μόνον αν όλοι -ο καθένας ξεχωριστά- φανούμε πειθαρχημένοι στρατιώτες σε αυτόν τον «πόλεμο της ζωής». Γιατί ο εχθρός είναι αόρατος και ύπουλος. Μείνετε, λοιπόν, ασφαλείς, μείνετε σπίτι!» Η κυρίαρχη εξουσία  δηλ. αποφάσιζε ότι ο καλύτερος τρόπος για να εκτρέψει τις ευθύνες από τον αμφισβητούμενο  χειρισμό της πανδημίας ήταν να τις μεταθέσει στα άτομα. Και αυτή η απόφαση φαίνεται να λειτούργησε. Οι περισσότεροι ήταν πρόθυμοι να κατηγορήσουν τον εαυτό τους για την εξάπλωση του ιού ή την πληρότητα των ΜΕΘ παρά το κράτος που πέταγε λεφτά σε εξωτερικές αναθέσεις ή πλήρωνε ιδιωτικές κλινικές.

        Δεκαετίες τώρα, μια σειρά από μεταρρυθμίσεις έχουν εξοικειώσει την κοινωνία με μακροοικονομικές πολιτικές, όπως περικοπές δημοσίων δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις, αυτονομία τραπεζικού συστήματος κλπ. που  επηρεάζουν όμως και τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον εαυτό μας και τον κόσμο.  Δεν αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας ως άτομα που βασίζονται  και είναι  υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλο, αλλά ως άτομα απομονωμένα, που  περιστασιακά …προσκρούουν σε άλλα, που στην πραγματικότητα δεν ενσωματώνονται σε καμιά κοινότητα, τάξη ή κοινωνία. Επιπλέον,  η μετατόπιση από τις δημόσιες στις ιδιωτικές δαπάνες και από το δημόσιο στο χρέος των νοικοκυριών, έχει ενισχύσει την αφήγηση της ατομικής  έναντι της συλλογικής ευθύνης. Η ίδια η κατανάλωση είναι μια βαθιά εξατομικευμένη δραστηριότητα που ενισχύει την αίσθηση της διαφοράς και της ανωτερότητας ή της κατωτερότητας μεταξύ ατόμων,  ακόμα κι αν τα γούστα και οι προτιμήσεις διαμορφώνονται βαθιά από την ευρύτερη κοινωνία. Και η απαξίωση του συνδικαλισμού με τη διάλυση συνδικάτων είναι άκρως απομονωτική, αφού αποτρέπεται έτσι η συνεργασία με άλλους εργαζόμενους για διεκδίκηση και διαπραγμάτευση με την εργοδοσία. Ο χαμηλά αμειβόμενος ή άνεργος απομένει μόνος του και είναι πιο πιθανό να αισθάνεται προσωπική ντροπή και άγχος για την κατάστασή του παρά δίκαιη αγανάκτηση για την κυρίαρχη τάξη που του επιβάλλει αυτόν τον τρόπο ζωής. Η κυρίαρχη αφήγηση της ατομικής ευθύνης ενισχύεται μέσα από την ιδεολογία της λιτότητας, αφού τονίζεται ότι είναι προσωπική ευθύνη του καθενός να βρει δουλειά, να διαπραγματευτεί με τον εργοδότη του, να διαχειριστεί επιτυχώς  τις οικονομικές του ανάγκες.  Η αναγνώριση του ατόμου ως ελεύθερου όντος και κατόχου θεμελιωδών δικαιωμάτων χρησιμοποιείται από την κυρίαρχη εξουσία για να αναζητηθεί  η λύση για τα κοινωνικά προβλήματα στο άτομο, το οποίο αν δεν  αλλάξει τις ενέργειές του είναι υπεύθυνο, ακόμα και ένοχο. Ακριβώς όπως οι άνεργοι που είναι ένοχοι που δεν βρίσκουν δουλειά.

         Αυτή η μετατόπιση της έννοιας της ευθύνης  έχει ανακατευθύνει την προσοχή από τους ευρύτερους δομικούς μετασχηματισμούς στην ενέργειες των ατόμων και έγινε το αφήγημα πάνω στο οποίο στηρίχτηκε η αποδόμηση του περίφημου κράτους Πρόνοιας, πείθοντας τους εργαζόμενους ότι είναι υπεύθυνοι για τη δική τους ατυχία, ενώ δεν είναι.  Οι μεγάλες περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες έχουν δημιουργήσει τρομερές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που απαιτούν υψηλό βαθμό προσωπικής ευθύνης μόνο και μόνο για να τα βγάλει πέρα ο καθένας.

          Δίνεται λοιπόν λίγη προσοχή στον ρόλο του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και κατ’  επέκταση της κοινωνίας, στον τρόπο που αυτά καθορίζουν την εξέλιξη της ζωής του ανθρώπου. Ενθαρρυνόμαστε να βλέπουμε τη ζωή μας ως αυτοδημιούργητη, παρά ως υποπροϊόν συλλογικών προσπαθειών και υλικών δεδομένων,  γι’ αυτό και οι  προτροπές για κυνήγι του ονείρου που στο τέλος θα δικαιωθεί πληθύνονται ολοένα. Η ακραία έμφαση της ατομικής ευθύνης προβλέπει αποκλειστικά την αλλαγή μέσω του απομονωμένου ατόμου, του οποίου οι συμπεριφορές που συσσωρεύονται στους συνανθρώπους του επιτρέπουν τη συνολική τροποποίηση, στην πραγματικότητα  όμως σε ένα θεωρητικό επίπεδο. Αντίθετα,  η ατομική ευθύνη τείνει να κάνει αόρατα τα καπιταλιστικά συμφέροντα που ευθύνονται για την πλειοψηφία των κοινωνικών προβλημάτων. Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η παραγωγή, η αναδιανομή του πλούτου επιβάλλουν συγκεκριμένες σχέσεις και συμπεριφορές ανάμεσα στους ανθρώπους. Είναι λοιπόν στις συνθήκες της αναπτυγμένης  αστικής κοινωνίας που διαμορφώνονται και οι αντιλήψεις ενός εντονότερου ατομισμού. Κι έτσι δυναμώνει η ωφελιμιστική στάση, ο άνθρωπος απέχει από τα μεγάλα προβλήματα της κοινωνικής ζωής.

            Είναι το καπιταλιστικό σύστημα που διαμορφώνει τη σχέση μας με την πραγματικότητα και την αντίληψή μας για τον κόσμο. Η ανεργία, η φτώχεια είναι αποτέλεσμα ενός συστήματος που κύριος στόχος του είναι ο εμπλουτισμός του κεφαλαίου με την εργασία  αυτών που δεν το έχουν. Η ανασφάλεια και η ανισότητα δεν είναι ένα τυχαίο σύμπτωμα που πρέπει να απορροφήσει το σύστημα, είναι αναπόσπαστο μέρος του καπιταλισμού.  Σ’ αυτήν λοιπόν την κοινωνική βάση είναι που αναπτύσσεται ένας έντονος ατομισμός και μετατοπίζεται το ενδιαφέρον από το συλλογικό στο ατομικό που εναποθέτει στο κάθε άτομο μεμονωμένα κάθε ευθύνη για κάθε πρόβλημα.Το άτομο όμως προσδιορίζεται και αναδεικνύει τους κοινωνικούς παράγοντες της συλλογικότητας, γιατί η ολοκληρωτική ανάπτυξη ενός αυτοτελούς ατόμου μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε συνδυασμό με τη συλλογικότητα και μέσα από αυτή.