ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 

Για την ανακοίνωση του δεύτερου περιορισμού κατ’ οίκον λόγω πανδημίας, ο πρωθυπουργός επέλεξε να δημιουργήσει τηλεοπτικά ένα σκηνικό οικειότητας με τους θεατές του, διατηρώντας το πατερναλιστικό ύφος, προβάλλοντας τη φιλική σχέση με τον καθηγητή Τσιόδρα για να περιβληθεί με το κύρος της επιστήμης, επιδεικνύοντας μια αλαζονική αυτοπεποίθηση, που του επέτρεψε το περισσότερο απλώς να αναλάβει την ευθύνη πως δεν ήταν πειστικός στους νέους για την επικινδυνότητα του ιού. Είναι κι αυτή μια προσπάθεια της πολιτικής ηγεσίας για να γίνουν οι πολίτες της πιο πρόθυμοι να την ακολουθήσουν στις επιλογές της για αντιμετώπιση της πανδημίας. Γιατί, κι αν η πλειοψηφία πληθυσμού έχει ακολουθήσει τις συμβουλές των ιατρικών εμπειρογνωμόνων οι αμφισβητήσεις όμως και προβληματισμοί για τις πολιτικές επιλογές μοιάζει να πολλαπλασιάζονται, εφόσον αυτές πολλές φορές είναι αντιφατικές και σκανδαλωδώς ευνοϊκές για ανώτερα οικονομικά στρώματα.   

          Η επιδημία του κορωνοϊού αλλάζει ριζικά τον τρόπο που ζούμε εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, αναδεικνύοντας την ανάγκη μετασχηματισμού πολλών πτυχών της κοινωνίας, όπως είναι η καθιέρωση της τηλεργασίας. Πολλές βέβαια  από αυτές τις αλλαγές θα είναι πράγματι προσωρινές όπως οι κυβερνήσεις προσπαθούν να πείσουν, την ίδια στιγμή που  προετοιμάζονται ώστε οι  μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της να είναι προς όφελος της κυρίαρχης τάξης. Χρειάστηκαν δηλ. μόνο λίγοι μήνες για να διαταράξει αυτό το νέο είδος ιού την καθιερωμένη τάξη, να ανατρέψει τις οικονομίες, να δημιουργήσει αόρατα εμπόδια μεταξύ οικογένειας και φίλων και να καταδικάσει ένα μέρος της ανθρωπότητας σε έναν περιορισμό που δεν έχει δει ποτέ ο κόσμος  στη σύγχρονη ιστορία        

        Για καλύτερη …πλοήγηση όμως  στην τρέχουσα κρίση θα μπορούσαμε να μάθουμε από το παρελθόν. Σ’ όλη την ιστορία έχουμε δει πως οι πανδημίες συχνά έχουν επιταχύνει τον κοινωνικό μετασχηματισμό. 

          Βέβαια, αν οι επιδημίες είναι πάνω απ’ όλα  ένας παράγοντας αποκαλυπτικός των ατελειών σε μια κοινωνία και μπορούν να τονίσουν ή και να επιταχύνουν μια αλλαγή σ’ αυτή, σίγουρα όμως δεν μπορεί μόνο μια επιδημία να είναι αιτία αυτής της αλλαγής. Οι επιδημίες αποκαλύπτουν και κάνουν πιο ορατές τις ανισότητες,  δίνουν την ευκαιρία στην κάθε εξουσία  ν’ αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα παίρνοντας θέση, αναγκάζουν σε κοινή δράση, όμως κάθε πανδημία συνδέεται με το κοινωνικο-ιστορικό της πλαίσιο, όπως και οι αλλαγές που έχουν μεταμορφώσει τις κοινωνίες ως αποτέλεσμα αυτών των δοκιμασιών.

           Ιστορικά, οι επιδημίες έχουν αναστατώσει και αναδιοργανώσει τις κοινωνικές σχέσεις. Στο παρελθόν μπορούμε  να δούμε ότι ορισμένες πανδημίες έχουν μεταμορφώσει βαθιά τις κοινωνίες που τις έχουν βιώσει. Η ευλογιά, η ελονοσία και η γρίπη αποδεκάτισαν τους αυτόχθονες Αμερικανούς μετά την ευρωπαϊκή εμφάνιση τον 16ο αιώνα, ανοίγοντας το δρόμο για τον δυτικό αποικισμό του Νέου Κόσμου. Ο κίτρινος πυρετός συντέλεσε στην απομάκρυνση της Γαλλίας από τη Β. Αμερική αλλάζοντας την πορεία της εξέγερσης των σκλάβων στην Αϊτή   στις αρχές του 19ου αιώνα. Πάνω από εκατό χρόνια αργότερα, η ισπανική γρίπη έγινε ένας θανατηφόρος μαχητής στα χαρακώματα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Μεταξύ αυτών, κορυφαία, είναι και η πανούκλα που έπληξε το 14^ο αιώνα την Ευρώπη, όταν σε ορισμένες περιοχές της αποδεκάτισε έως και το ένα τρίτο του πληθυσμού.           Στην Ευρώπη της εποχή κυριαρχούσε ένα ιεραρχικό φεουδαρχικό σύστημα, όπου στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκονταν οι τοπικοί άρχοντες, ενώ στη βάση της οι υποτελείς που τους όφειλαν πίστη. Η μεγάλη  θνησιμότητα από την επιδημία  αναστάτωσε τις οικονομικές συνθήκες και οδήγησε σε μια ισχυρή ζήτηση για εργασία, η οποία ήταν όλο και πιο σπάνια. Η μείωση του αριθμού των αγροτών είχε σαν αποτέλεσμα έλλειψη εργατικών χεριών για τους γαιοκτήμονες κι επομένως οι εργαζόμενοι στη γη είχαν πολύ μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη. Έτσι το παλιό φεουδαρχικό σύστημα, το οποίο απαιτούσε από τους ανθρώπους να εργάζονται στη γη ενός άρχοντα για να πληρώσουν το ενοίκιο τους, ακόμα κι αν ήδη ήταν το 14^ο αιώνα ένα εύθραυστο σύστημα, άρχισε να αμφισβητείται και να ενθαρρύνεται η εμφάνιση νέων κοινωνικών τάξεων.   Καθώς έγινε πολύ πιο ακριβό να απασχολούν άτομα στην εργασία, οι ιδιοκτήτες άρχισαν να επενδύουν σε τεχνολογίες εξοικονόμησης εργασίας για να αντικαταστήσουν ανθρώπους. Συνέβαλε δηλ. η επιδημία στην ώθηση της Δυτικής Ευρώπης σε μια πιο σύγχρονη, εμπορική, οικονομία που βασίζεται στο χρήμα. Σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, οι μισθοί τριπλασιάστηκαν καθώς αυξήθηκε η ζήτηση εργατικού δυναμικού. Και μόλις η οικονομία άρχισε να βελτιώνεται, η τάξη των γαιοκτημόνων πίεσε τις αρχές να ελέγξουν το αυξανόμενο κόστος εργασίας. Επιπλέον, ένας σημαντικός αντίκτυπος του Μαύρου Θανάτου ήταν  και η αποδυνάμωση της Καθολικής Εκκλησίας, αφού το ξέσπασμά της αμφισβήτησε τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, καθώς η εκκλησία εμφανίζονταν το ίδιο ανήμπορη με κάθε άλλο θεσμό όσο η πανούκλα εξαπλωνόταν σε ολόκληρη την ήπειρο.  Επίσης η επιδημία οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας εβραϊκές διώξεις στην Ευρώπη, και  Εβραίοι που κατηγορούνταν  για τη διάδοση της ασθένειας κάηκαν ζωντανοί σε πολλά μέρη. Εκτός των άλλων βέβαια, καθοριστική ήταν η επιδημία και για την εμφάνιση των πρώτων σχεδίων δημόσιας υγείας, αφού οι πόλεις έπρεπε να μάθουν να διαχειρίζονται τη συσσώρευση των πτωμάτων, την παροχή νερού και τροφή. Για να αντιμετωπιστούν μάλιστα τα διαδοχικά κύματα της επιδημίας γεννήθηκε η έννοια της καραντίνας και εφαρμόστηκε σταδιακά με την πάροδο των ετών.   

         Οι επιδημίες λοιπόν, όπως οι πόλεμοι ή οι φυσικές καταστροφές, επηρεάζουν βαθιά την πορεία της ιστορίας, που μας προσφέρει μαθήματα για το πώς οι επιδημίες μεταμορφώνουν την κοινωνία αφήνοντας το αποτύπωμά τους στον κοινωνικό και πολιτικό ιστό. Οι επιδημίες μπορούν να πυροδοτήσουν εθνικισμό και φυλετική μισαλλοδοξία, να προκαλέσουν κοινωνικές αναταραχές στοχοποιώντας τους ευνοημένους του πολιτικοοικονομικού συστήματος ή τους παρίες και επιπλέον να λειτουργήσουν σαν καταλύτες για τη δημιουργία πολιτικών κινημάτων ή ριζοσπαστικοποίησή τους.  

         Και η πανδημία Covid-19 θα έχει τα δικά της μόνιμα πολιτικά αποτελέσματα, στην οικονομία, στην εργασία, στην εκπαίδευση και στη ψυχαγωγία. Η κυρίαρχη τάξη προνοεί να ελέγξει προς το συμφέρον της αυτές τις αλλαγές. Γι’ αυτό και ενισχύεται η αστυνομική καταστολή και ψηφίζονται αντεργατικοί νόμοι, ώστε να χειραγωγούνται και να διαλύονται εν τη γενέσει τους οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων.