ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

 Η φωτιά στην Παναγία των Παρισίων έδωσε αφορμή για κρίσεις κι επικρίσεις σχετικά με την προστασία μνημείων, για προβληματισμούς στον τρόπο που χρησιμοποιείται η πολιτιστική κληρονομία στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης,   για αμφισβητήσεις της σπουδαιότητας των μνημείων που περιλαμβάνονται στην λίστα των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

          Με τη Σύμβαση του 1972 για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, η UNESCO δημιούργησε τον κατάλογο των τόπων που θεωρούνταν εξαιρετικής αξίας, για να υπογραμμίσει ότι οι ιδιότυπες πολιτιστικές εκφράσεις μπορούν να έχουν μια παγκόσμια αξία. Κι αν φαίνεται πως τέτοιες πρωτοβουλίες ενώνουν τους ανθρώπους σε μια κοινή προσπάθεια για την προστασία μιας  κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς, στην πραγματικότητα όμως μπορεί συχνά να προκαλούν αγώνες εξουσίας ή ακόμα και ανοιχτές συγκρούσεις, αποδεικνύοντας ότι ακόμα και η έννοια  της πολιτιστικής  κληρονομιάς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για οικονομικούς, πολιτικούς ή γεωπολιτικούς σκοπούς. Έτσι,  μπορεί η έννοια της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς να εκτραπεί από τον επίσημο σκοπό της και να χρησιμοποιείται για την προώθηση του τουρισμού ή ακόμα και δικαιολόγηση πολιτικών δράσεων με ιμπεριαλιστικούς στόχους. Από την άλλη,  δεδομένου του δυσανάλογου ρόλου των αξιωματούχων και εμπειρογνωμόνων από τις δυτικές χώρες στο έργο της πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, ο οργανισμός θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι επιβάλλει ένα δυτικό όραμα της κληρονομιάς σ’ όλες τις χώρες του κόσμου.

           Κι επειδή ο κατάλογος βέβαια αυτός δεν οδηγεί αυτόματα στη χρηματοδότηση για την προστασία αυτών των τοποθεσιών περισσότερο δίνει κύρος, εφόσον οι χώρες που επιθυμούν να προωθήσουν τα ιστορικά και φυσικά τους πλεονεκτήματα εξασφαλίζουν μια θέση στην παγκόσμια σκηνή.

Η εμφάνιση νέων μορφών εμπορευμάτων και εμπορικών σχέσεων περιλαμβάνει και την πολιτιστική κληρονομιά που εμπλέκεται σε πολλούς τομείς  της οικονομίας, όπως στον τουρισμό. Η τουριστική έκρηξη των τελευταίων δεκαετιών έδωσε νέες αξίες και νέα ζωή σε στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς, που καταλήγει να  χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την προσθήκη νέων αξιών σε αντικείμενα. Ο καπιταλισμός αποδεικνύει πως μπορεί να  ανακυκλώνει όλα τα απομεινάρια άλλων εποχών  και τα ερείπια της βιομηχανικής κοινωνίας μέσω της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και μετατροπής της  σε εμπόρευμα. Κι ενώ στα χρόνια μας αναπτύσσονται καλύτερες μέθοδοι για την αποκατάσταση και διατήρηση ιστορικών χώρων, πολιτιστικών μνημείων, δεν εξασφαλίζονται όμως οι πόροι για την κατάλληλη φροντίδα τους. Κι αν στα χρόνια της ακμής της η αστική τάξη υποστήριζε την αποκατάσταση των αρχαίων χώρων, διακρίνοντάς τα από τα «σκοτεινά» χρόνια της  φεουδαρχικής αποσύνθεσης, για σκοπούς εκπαίδευσης και απόλαυσης, κατά την περίοδο των τελευταίων δεκαετιών τείνουν να  θεωρούνται απλές πηγές κερδοσκοπίας.

Επιπλέον, ενδεικτικό του πόσο στενά συνδέονται τα θέματα της πολιτιστικής κληρονομιάς με οικονομικά ζητήματα είναι οι προβληματισμοί για εκτροπή των πόρων από την προστασία και συντήρηση πολιτιστικών και ιστορικών κτηρίων, μνημείων αντικειμένων σε άλλους στόχους, όπως π.χ για αύξηση εξοπλιστικών δαπανών. Καθώς λοιπόν  μειώνονται οι δημόσιες δαπάνες για συντήρηση των μνημείων, τα επιχειρησιακά και ιδιωτικά συμφέροντα συμμετέχουν όλο και περισσότερο στις προσπάθειες συντήρησης τους, καθιστώντας μεγαλύτερες τις απαιτήσεις τους σε αντάλλαγμα για τα χρήματα που προσφέρουν. Οι προσφορές εκατομμυρίων για την αποκατάσταση της Παναγίας των Παρισίων από πάμπλουτους επιχειρηματίες, κατά τους δημοσιογράφους, συνοδεύονται και από γενναιόδωρες φοροελαφρύνσεις.
         Το θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι τεράστιο, αφού συμβάλλει τα μέγιστα  στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης, της συλλογικής μνήμης και ταυτότητας. Με τη μετατροπή της σε τουριστικό προϊόν τοπικές κι εθνικές κοινωνίες  έχουν εκθέσει τις παραδόσεις τους, έχουν μετατρέψει τις λαϊκές τους αναμνήσεις σε τουριστικές εκδηλώσεις, έχουν εφεύρει νέα ιστορία αναμειγνύοντας ιστορία, θρύλους και τις πιο διάσημες τοπικές τους προσωπικότητες, ανανεώνουν και  προωθούν τουριστικά τοποθεσίες ιστορικές, δίνοντάς τους νέο νόημα,  εντάσσουν σε τουριστικές περιηγήσεις τις παλιές περιοχές τους. Εν ολίγοις, μετατοπίζουν  την κοινωνική αξία της κληρονομιάς σε οικονομική αξία. Για την  αποτίμηση  των υλικών ή άυλων στοιχείων του πολιτισμού  ως μέρους της κληρονομιάς προστίθεται τώρα η αξία της κατανάλωσής τους ως εμπόρευμα.
      Και η μετατροπή της  πολιτιστικής κληρονομιάς  σε οικονομικό αγαθό ρίχνει φως στο παράδοξο που είναι εγγενές στο σύγχρονο καπιταλισμό. Η πολιτιστική κληρονομιά γίνεται μεν βιώσιμη, αλλά  χρησιμοποιείται ως εμπόρευμα και όλο και περισσότερο μ’ αυτή τη μορφή εντάσσεται στην πραγματική ζωή των ανθρώπων,  με κίνδυνο, αν τελικά δεν καταστραφεί, να αλλοιωθεί πλήρως, υποβιβαζόμενη σε μια κατασκευή που φέρνει χρήματα χρησιμοποιώντας ψεύτικες παραδόσεις, μύθους και σύμβολα.