ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΕΩΝ

Από την ειδησεογραφία πληροφορούμαστε για νέες καταναλωτικές συμπεριφορές ενός μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού στη χώρα μας. Στο θέμα των διακοπών, τα νέα οικονομικά δεδομένα και η ανάγκη των Ελλήνων να μειώσουν το κόστος τους  τούς οδηγούν είτε στο να μειώσουν τη διάρκεια είτε στο να διατηρήσουν τη διάρκεια μειώνοντας, ταυτόχρονα, το ημερήσιο κόστος. Πολλοί στρέφονται στα πούλμαν που πραγματοποιούν ολιγόωρες εκδρομές για μπάνιο σε κοντινές σε αστικά κέντρα παραλίες. Στο μέτωπο της κινητής τηλεφωνίας διαπιστώνεται ότι με την κρίση ο μέσος χρήστης δεν αλλάζει πλέον τηλέφωνο ανά 12 μήνες, και δεν είναι διατεθειμένος να κάνει «υπέρβαση» σε σχέση με το εισόδημά του, όπως συνέβαινε παλιά, και να αγοράσει μια σχετικά ακριβή συσκευή. Η αλλαγή καταναλωτικής συμπεριφοράς αποτυπώνεται και στη τυπολογία των γάμων, όπου προτιμώνται οι πολιτικοί γάμοι, ενώ οι ακριβοί θρησκευτικοί γάμοι περιορίζονται και  αναβάλλονται για αργότερα, όταν βελτιωθούν οι οικονομικές συνθήκες.

Αφού για δεκαετίες έχει αναπαραχθεί για όλες τις κοινωνικές τάξεις  το καταναλωτικό πρότυπο των ανώτερων εισοδηματικών  τάξεων, στο πιο φτωχικό του, δηλ. με κατώτερης ποιότητας, χαμηλότερου κόστους κλπ.  προϊόντα για   τους εργαζόμενους  μεσοαστούς, μικροαστούς κι εργάτες,   χωρίς αυτό να σημαίνει και λιγότερο ποσοστό  κέρδους, με την κρίση άρχισαν  νέες παραινέσεις από τον κυρίαρχο λόγο πολιτικών, δημοσιογράφων, διανοούμενων κλπ. Το νέο πρότυπο καταναλωτή, για να μη διαταραχτεί και η κοινωνική γαλήνη, απαιτεί την υιοθέτηση μιας νέας  συμπεριφοράς και ενός νέου καταναλωτικού προτύπου που θα στηρίζεται  στην αυτοσυγκράτηση των καταναλωτών στο ιδεατό σημείο  σύμπτωσης της καμπύλης της ζήτησης με την καμπύλη του διαθέσιμου εισοδήματος, χωρίς να αισθάνεται ο καταναλωτής  ότι κατρακύλησε στην κοινωνική ιεραρχία. Κι έτσι, μετά τέσσερα χρόνια σκληρής λιτότητας και ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, κι είναι βεβαίως κυρίως οι νεότεροι, συνεχίζει  να θέλει ένα ακριβό αυτοκίνητο,  τελευταίο ηλεκτρονικό  μοντέλο όποιας συσκευής, εξωτικές διακοπές, ακριβές γαμήλιες δεξιώσεις  κλπ με την ελπίδα ότι κάποτε, μετά την κρίση, θα αποκτήσει μερικά από αυτά.

 Εν ολίγοις, οι προσδοκίες μας και ο τρόπος εκπλήρωσής τους δεν μοιάζουν να έχουν αλλάξει δραματικά. Οι ανάγκες μας συνεχίζεται να ιεραρχούνται, ιδιαίτερα στους μικρομεσαίους, με τα ίδια κριτήρια  που ίσχυαν  όλα τα προηγούμενα χρόνια προ της κρίσης. Και πώς θα ήταν δυνατό κάτι διαφορετικό,  όταν  οι ανάγκες που δημιουργούνται  στον καθένα αποτελούν μέρος των αναγκών του ίδιου του οικονομικού συστήματος που επικρατεί; Το ίδιο σύστημα με την ιδεολογία του που παλιότερα μας επιβαλλόταν καθημερινά από  την τηλεόραση,  την ενημέρωση,  τις βιτρίνες, τα σούπερ μάρκετ κλπ. μας επιβάλλεται και τώρα χωρίς αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου. Κι αν η δυνατότητα χρήσης νέων προϊόντων σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού βαίνει φθίνουσα, το καταναλωτικό  πρότυπο με τις κοινωνικοτεχνικές σχέσεις που το συνοδεύουν συνεχίζεται να προτείνεται σαν σύστημα μέσα στο οποίο  ικανοποιούνται οι ανάγκες μας και οι προσδοκίες μας, σε οποιαδήποτε  τάξη κι αν ανήκουμε, όποιο κι αν είναι το εισόδημά μας.

               Τέσσερα χρόνια κρίσης και η κριτική στο κυρίαρχο  σύστημα προτύπων δεν αγγίζει την πηγή  της δημιουργίας τους, τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής στον καπιταλισμό. Μοιάζει το οριστικό και τελεσίδικο να έχει καθορίσει την κοινωνική μας  συνείδηση, αγνοώντας τις αιτίες δημιουργίας των υπαρχόντων συνθηκών και γι’ αυτό ο ιστός των κυρίαρχων μύθων βρίσκει πρόσφορο έδαφος.  Τα σταθερά πρότυπα ζωής που στηρίζονται στο καταναλωτικό μοντέλο δεν μοιάζει να μπορεί να εκλείψουν όσο διαρκεί μια θεώρηση του κόσμου που έχει για βάση τη σημερινή κοινωνική οργάνωση που παράγει στερημένες συνειδήσεις.

Χρόνια τώρα εκπαιδευμένοι για μια προσανατολισμένη στην κατανάλωση ζωή είναι το κοινό στοιχείο που μας ένωνε και μας ενώνει ακόμα με τους γύρω μας. Αδυνατεί κανείς  να πιστέψει ότι άνθρωποι που δυσκολεύονται να επιβιώσουν συνεχίζουν να ξοδεύουν από το υστέρημά τους για κοινωνικές εκδηλώσεις που θεωρούν ότι τους δίνουν κοινωνικό κύρος και  γίνονται  εγγύηση  κοινωνικής αναγνώρισης. Η προσχώρηση   στα επιβεβλημένα από την κυρίαρχη εξουσία  πρότυπα είναι απόλυτη και χωρίς όρους. Δεν είναι ότι έχουν καταργηθεί  διαφορετικά πολιτισμικά πρότυπα, αλλά ότι έχουν εγκαταλειφθεί ολοκληρωτικά από την πλειοψηφία των εργαζομένων, εφόσον δεν υποστηρίζουν τη βασικότερη πολιτισμική αξία  του σύγχρονου καπιταλισμού, την ιδέα του ατομικού κέρδους. Κι αν σε παλιότερες εποχές ο αγρότης, μέσα από κάποιες σταθερές του αξίες, , όπως πχ αυτές  που τον απέτρεπαν να πουλήσει το σπίτι του κι ας εξασφάλιζε κέρδος  ή η εξασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας, που ταυτίζονταν με την πάλη για κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεσμένων  μπορούσε να προσχωρήσει  γι’  αυτές σε κινήματα εξέγερσης, τώρα η σταθερή αξία του κέρδους που έχει γίνει ο ακρογωνιαίος λίθος της συμπεριφοράς μας αποτρέπει κάθε προσπάθεια για αντίσταση, αφού η μόνη αντίσταση που μπορεί να αλλάξει τα πράγματα είναι αυτή που στρέφεται ενάντια στην εκμετάλλευση που δίνει κέρδος.

Κι ίσως επειδή ο εθνικισμός με τη διασταλτική ερμηνεία που δίνουμε σ’  αυτόν μπορεί να συμβιβάζεται με κάθε οικονομικό σύστημα μπορεί ακόμα να συσπειρώνει κόσμο. Είναι που πολλοί ταυτίζουν την αγάπη για τη χώρα τους με τη συσπείρωση όλων των γηγενών εναντίον των κακών ξένων που τους υπονομεύουν και τους εξαθλιώνουν. Κι αυτό  σημαίνει ότι δεν επιτρέπουν στους ίδιους να εκμεταλλεύονται τη δουλειά τρίτων στο βαθμό που θα τους εξασφάλιζε την ευημερία, γιατί την καρπώνονται οι ξένοι –είτε είναι η κακιά Μέρκελ είτε ο κακός λαθρομετανάστης. Η κυρίαρχη τάξη χρησιμοποίησε τον εθνικισμό για να πετύχει την ταξική ειρήνη στο εσωτερικό του έθνους και τον επικαλείται ακόμα, μάλλον σε βοηθητικό ρόλο. Την εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι η κατανάλωση  που εκπληρώνει παραπλήσιους στόχους. Κριτήριο της  κοινωνικής προόδου σε τελευταία ανάλυση θεωρείται η αύξηση  της παραγωγής εμπορευμάτων αδιαφορώντας για τον τρόπο παραγωγής και το είδος των εμπορευμάτων.

Αφού μετατράπηκε  κάθε παραγωγή σε εξαναγκαστική δραστηριότητα, έγινε η  αργόσχολη κατάσταση συνώνυμο της ευτυχίας και της ελευθερίας, αναγκάζοντας  να βλέπει κανείς το νόημα της ζωής στην κατανάλωση.  Κι έτσι ευνοείται η καπιταλιστική  εκμετάλλευση, επιτρέποντας  τη δημιουργία μέσα μας  ισχυρών συναισθηματικών και υποσυνειδήτων κινήτρων  για την απόκτηση πραγμάτων που έχουν την ικανότητα να μας προσδίδουν  σαν κατόχους κύρος, επιτυχία κλπ. Η ιδεολογία και ψυχολογία του καταναλωτισμού μετατράπηκαν  σε συγκεκριμένο μοχλό  της κοινωνικής διαχείρισης και στη βάση τους  γίνονται προσπάθειες να πεισθούν οι απλοί πολίτες  της καταναλωτικής κοινωνίας ότι οι στόχοι της κατάκτησης της ευημερίας τους επιτεύχθηκαν ήδη, ότι η κομμουνιστική ιδεολογία είναι πλέον ξεπερασμένη. Κι έτσι  η ουσιαστική αδιαφορία   για τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας της εκμετάλλευσης, όπως οι μορφές ιδιοκτησίας, οι ταξικές σχέσεις κλπ. μας εγκλωβίζουν στην αστική ιδεολογία και εμποδίζουν τη συνειδητοποίηση για τις αιτίες της τωρινής εξαθλίωσής μας.