Ο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 Στη συναυλία αφιέρωμα της ΚΕ του ΚΚΕ στον Στ. Ξαρχάκο  στις 14 Ιανουαρίου, ο γενικός γραμματέας του Κόμματος Δ. Κουτσούμπας στη ομιλία του υπογράμμισε  ότι το ΚΚΕ «δεν αντιμετωπίζει την τέχνη, τον πολιτισμό, ως διακοσμητικό στοιχείο της πολιτικής δράσης του»  επισημαίνοντας ότι «η σπουδαιότερη λειτουργία της τέχνης, γενικότερα του πολιτισμού, είναι να συμβάλει στην διεύρυνση του μορφωτικού ορίζοντα, στην πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, την ικανότητα όλων να κατανοούν και να επιδρούν στην κοινωνική πραγματικότητα» 

        Η πετυχημένη αυτή συναυλία στο κατάμεστο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας όπου τιμήθηκε ένας μεγάλος συνθέτης, ο οποίος δεν συμπορεύτηκε ποτέ με το κομμουνιστικό κόμμα, αλλά τραγούδια του όλες αυτές τις δεκαετίες εκφράζουν τους ανθρώπους της εργασίας και του μόχθου στους οποίους απευθύνεται το Κομμουνιστικό κόμμα, ξαναθυμίζει προβληματισμούς για τη σχέση του καλλιτέχνη με το έργο του, για τον σκοπό της τέχνης. Η μαρξιστική προσέγγιση μάλιστα της τέχνης καρποφορεί όσο υπογραμμίζεται πόσο πολύ η τέχνη μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο πεδίο για την κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας και του ξεπεράσματός της.

         Κάθε έργο τέχνης αντιμετωπίζεται και ερμηνεύεται μέσα στις δοσμένες κοινωνικές συνθήκες που το παρήγαγαν, αλλά συγχρόνως απηχεί και τον ιδιαίτερο τρόπο αντικρίσματος του κόσμου από τον καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης βάζοντας την προσωπική του σφραγίδα εκφράζει την εποχή του. Όμως επειδή αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει είναι το έργο τέχνης και η αξία που υπάρχει μέσα σ’ αυτό, γι’ αυτό και οι βιογραφικές  γνώσεις για τον καλλιτέχνη απλώς βοηθούν στην κατανόηση του έργου τέχνης, δεν είναι όμως απαραίτητες. Καθώς ο καλλιτέχνης μπορεί να έχει πείρα μόνο αυτού που προσφέρει η εποχή του και οι κοινωνικές συνθήκες, η διαφοροποίησή του δεν συνίσταται στο γεγονός ότι η εμπειρία του είναι θεμελιακά διαφορετική από των άλλων ανθρώπων της εποχής του, αλλά γιατί είναι εντονότερη και πιο συμπυκνωμένη, με την ικανότητά του να της δίνει αισθητική μορφή. Κι επειδή οι ανά τους αιώνες προβληματισμοί για το ρόλο του ταλέντου ως απαραίτητης προϋπόθεσης κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας δύσκολα καταφέρνουν να το εκλογικεύσουν, είναι ευκολότερο να θεωρείται ως δεδομένο και να υπογραμμίζεται η επίδραση του περιβάλλοντος στη διαμόρφωσή του. 

         Κι έτσι στην τέχνη αναγνωρίζεται μια μορφή υπέρβασης, παρόλο που σε όλες τις μορφές της είναι μια συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Μόνο που  η δημιουργία ενός έργου τέχνης  είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση εργασίας, που δεν επιτρέπει τη συσχέτιση της αξίας του καλλιτεχνικού έργου με το χαρακτήρα ή γενικά την προσωπικότητα του καλλιτέχνη, πολύ περισσότερο τη συσχέτιση  της τέχνης με όποια ηθική της παρούσας συγκυρίας. Ακόμα κι όταν δημιουργώντας  ένα έργο  ένας καλλιτέχνης βάζει ένα μέρος του εαυτού του σ’ αυτό, δεν  σημαίνει ότι πάντα το έργο του αντικατοπτρίζει την προσωπικότητά του  ούτε  είναι αυτονόητο ούτε υπάρχει απαραιτήτως άμεση σύνδεση μεταξύ των πεποιθήσεών του ή των επιλογών του και του καλλιτεχνικού μηνύματος του έργου του. Γι’ αυτό είναι αυθαίρετο να συγχέεται το περιεχόμενο ενός έργου με τη συμπεριφορά του δημιουργού του.

      Κάθε  καλλιτεχνικό έργο το βλέπουμε στην εξέλιξή του, συσχετίζοντας  τον καλλιτέχνη και τη δημιουργικότητά του με το πεδίο των κοινωνικών μετασχηματισμών του οποίου είναι μέρος και το οποίο του  δίνει το νόημά του. Κατά συνέπεια και το κύρος του καλλιτέχνη  δεν μπορεί παρά να θεωρείται  κοινωνικό και εν μέρει κατασκευασμένο φαινόμενο. Γι’ αυτό και το πολιτιστικό πεδίο και οι θεσμοί που το στηρίζουν δεν μπορούν να ξεφύγουν από τα ηθικά ερωτήματα που θέτει η επιλογή των προτύπων που δίνει μια κοινωνία στον εαυτό της. Επομένως, οι μορφές τέχνης μαρτυρούν επίσης μια σχέση με την κοινωνία,  όπου η ευαισθησία του ατόμου που ζει και του ατόμου που δημιουργεί είναι στενά αναμεμειγμένα. Γι’ αυτό είναι δύσκολο να διαχωριστεί το έργο του καλλιτέχνη από τον ίδιο, γιατί φέρνει το ίχνος του οράματός του για τον κόσμο, των ηθικοπολιτικών του διαθέσεων. Αυτή η εμπλοκή περιπλέκει την κατάσταση, ώστε να γίνεται δύσκολη η αποσύνδεση του καλλιτέχνη από το έργο του, εφόσον μάλιστα υποστηρίζεται ότι η δημιουργία εμπλέκει το σύνολο της προσωπικότητας του καλλιτέχνη, ιδιαίτερα όταν αυτός ζει και είναι κοινωνικά ενεργός. 

         Επομένως, τα ζητήματα της σχέσης μεταξύ της ηθικής του συγγραφέα και της ηθικής του έργου δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά βάζοντάς τα όχι μόνο σε φιλοσοφική αλλά και κοινωνικοϊστορική προοπτική.

          Κι αν αυτές οι συσχετίσεις μοιάζουν αξεδιάλυτες, με το έργο τέχνης να θεωρείται αποτέλεσμα της πρόθεσης του καλλιτέχνη, όμως το βέβαιο είναι ότι η επίδρασή του καταλήγει να είναι ανεξάρτητη απ’ αυτόν. Δεν  μετρά λοιπόν ο χαρακτήρας ή η ηθική του δημιουργού,  αλλά το ίδιο το έργο που κουβαλά το μερίδιο από συλλογικές αναπαραστάσεις και μπορεί να οδηγήσει σε ερμηνείες που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του καλλιτέχνη.   

          Γι’ αυτό και το Κομμουνιστικό Κόμμα, που αγωνίζεται για τους εργαζόμενους,  δεν μπορεί παρά να τιμά εκείνη την τέχνη, που ακόμα κι αν εγκλωβισμένη  στις αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής υφίσταται αλλοτρίωση, συγχρόνως όμως ανοίγει το δρόμο για την κατάργησή της και την ανθρώπινη χειραφέτηση,  απηχώντας τις αντιφάσεις της πραγματικότητας και την επαναστατική ζύμωση της υπέρβασής τους.