ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟΜΑΤΩΝ

Καθώς οδεύουμε στην τρίτη δεκαετία του 21^ου αι. και η μια κρίση διαδέχεται την άλλη, η κυρίαρχη τάξη δράττει την ευκαιρία να εφαρμόζει, ανέξοδα γι’ αυτήν, πολιτικές λιτότητας, να «εξυγιαίνει» τα δημόσια οικονομικά με μεγάλες μειώσεις στους μισθούς των εργαζομένων  και βάναυσες περικοπές των δαπανών κοινωνικής αλληλεγγύης. Η μεταφορά της οικονομικής επιβάρυνσης στους πιο αδύναμους τους αναγκάζει να πληρώσουν αυτοί και μόνο το τίμημα για τη δημόσια οικονομική πολιτική που ασκείται τα τελευταία χρόνια. Οι αλυσιδωτές λοιπόν αλλαγές που υφίστανται πάνω απ' όλα τα οικονομικά ασθενέστερα κοινωνικά  στρώματα, ως αποτέλεσμα των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών λιτότητας, από τις δραστικές περικοπές  στις δημόσιες υπηρεσίες και υποδομές, από επιχειρηματικές και αναπτυξιακές πολιτικές και ιδιωτικοποιήσεις, σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά ανεργίας είναι ορατές όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.   

        Οι σκληρές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας στα θέματα κοινωνικής αναπαραγωγής «ευαίσθητων» και επισφαλών κοινωνικών ομάδων εξαθλιώνει όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, με κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των ανέργων ή επισφαλών εργαζομένων, των αστέγων και γενικά  ατόμων που περιθωριοποιούνται ως αποτέλεσμα  αυτών των πολιτικών.  Γι’ αυτό και η κατάρρευση της κοινωνικής πρόνοιας, των δημοσίων υποδομών και των εθνικών συστημάτων υγείας έκανε απαραίτητη τις πρακτικές βοήθειας και την κάλυψη άμεσων αναγκών, ώστε να μην περιθωριοποιηθεί μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων απ’ αυτούς που θα μπορούσε να χειριστεί η κυρίαρχη τάξη, για να μην απειλείται η γενικότερη πολιτική της.   

        Και είναι για την Ευρώπη ένα πισωγύρισμα στις προπολεμικές καπιταλιστικές συνθήκες η αναβίωση της φιλανθρωπίας όσα ονόματα και αν αλλάξει. Οι πάλαι ποτέ κυρίες της φιλοπτώχου αδελφότητας αντικαταστάθηκαν από ποικιλώνυμες μη κυβερνητικές οργανώσεις, εταιρικούς ομίλους ή ΜΜΕ, που δηλώνουν όλοι ότι στοχεύουν στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ικανοποίηση των απαραίτητων καθημερινών αναγκών εξαθλιωμένων κοινωνικών ομάδων. Κι από κοντά το αστικό κράτος που εφαρμόζει τις πολιτικές λιτότητας θέλει να εμφανίζεται και ως προστάτης αυτών που εξαθλιώνει. Καμαρώνει λοιπόν η πολιτική του ηγεσία για την ευαισθησία της, τα διάφορα επιδόματα που δίνει, βαφτίζοντάς τα με διάφορους αγγλικούς όρους για να συγκαλύψει ότι είναι επιδόματα απορίας. Κι αυτό γιατί πολλοί άνθρωποι θα αισθάνονταν ντροπή να τα δεχτούν, επειδή ακριβώς αυτού του είδους η βοήθεια παρεκκλίνει από την αξιοπρέπεια του ατόμου, γίνεται ζήτημα φιλανθρωπίας  και όχι κοινωνικού καθήκοντος. 

         Η διάκριση ανάμεσα στη φιλανθρωπία και την αλληλεγγύη αποκαλύπτει τους διαφορετικούς στόχους και  τρόπους με τους οποίους οι συμμετέχοντες εμπλέκονται σε αυτές τις πρακτικές. Οι φιλανθρωπικές πρακτικές αντικειμενοποιούν τους παθητικούς αποδέκτες της βοήθειας και με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζουν άνισες σχέσεις εξουσίας και μορφές καταπίεσης, χωρίς να αλλάζουν την υπάρχουσα κατάσταση. Η φιλανθρωπία μετατρέπει τη μείωση της φτώχειας σε παροδική ανακούφιση από αυτή, ενεργώντας με βάση έναν αφ’ υψηλού οίκτο και δίνοντας προσωρινή προσοχή στην ατυχία των άλλων και όχι εφαρμόζοντας ένα θεσμοθετημένο δικαίωμα υποστήριξης. Εξ άλλου η φιλανθρωπία συσσωρεύει στην πράξη μια δυσανάλογη ποσότητα εξουσίας που βρίσκεται στα χέρια εκείνων που διαθέτουν τους μεγαλύτερους πόρους και διοχετεύει βοήθεια ανάλογα προς τα συμφέροντα και τις ανάγκες εκείνων που ήδη κατέχουν μεγάλα ποσά εξουσίας.  Και δίνεται και  η ευκαιρία στην άρχουσα τάξη να επιδείξει τα φιλάνθρωπα αισθήματα προς τον αναξιοπαθούντα,  που η ίδια δημιουργεί,  συγκαλύπτοντας την ανάλγητη πολιτική της, χωρίς όμως αυτή η βοήθεια να μπορεί να απαιτηθεί ως δικαίωμα από τον ενδεή. Γιατί η φιλανθρωπία είναι εθελοντική και μπορεί να εισάγει διακρίσεις, ενώ η κοινωνική πρόνοια είναι υποχρεωτική και αποτελεί δικαίωμα. 

         Από την άλλη, η αλληλεγγύη, οργανωμένη από τα κάτω,  ως σχέση συνίσταται σε μια κοινή εμπειρία των εμπλεκομένων από ίδια ταξική αφετηρία, που χρησιμεύει ως βάση για την ενεργό συνεργασία των συμμετεχόντων. Η συνεργασία αυτού του τύπου φέρνει με τη σειρά της τη δυνατότητα κοινωνικής χειραφέτησης που περνά μέσα από τον πολιτικό αγώνα, χωρίς αυτή η διαδικασία να είναι γραμμική. Ο πολιτικός αγώνας τροφοδοτεί την αλληλεγγύη προς το συναγωνιστή, συνάδελφο και σύντροφο, ενώ η αλληλεγγύη ενισχύει τον πολιτικό αγώνα. Μιλούμε πια για ταξική αλληλεγγύη, συσπείρωση και στράτευση στον  κοινό σκοπό,  την αλλαγή της κοινωνικής πραγματικότητας.

        Και οι κυβερνήσεις, σε εποχή αφθονίας στο πρώτο τέταρτο του 21^ου αι., καθοδηγούμενες από τη λιτότητα και την οικονομική ύφεση, βασίζονται όλο και περισσότερο στη φιλανθρωπία ως απάντηση στη φτώχεια κι έτσι η παροχή κοινωνικής ασφάλισης δεν θεωρείται πια αναγκαστικά υποχρεωτική, όσο δεν ισχυροποιείται το λαϊκό κίνημα. 

       Τελικά,  το παρακμάζον κράτος πρόνοιας, οι απαρχές του οποίου βρίσκονται στις πρώτες προσπάθειες να εξορκιστεί η σοσιαλιστική απειλή,  δεν αφορά μόνο την ανάθεση της παροχής πρόνοιας σε φιλανθρωπικές πρακτικές, αλλά και το ευρύτερο έργο για την καλλιέργεια μιας αντίληψης στην οποία τα κοινωνικά προβλήματα αντιμετωπίζονται μέσω καθοδηγούμενων πρωτοβουλιών, που τροφοδοτούνται από ηθική δέσμευση, εστιασμένη στο συναίσθημα, συνδέοντας επιτήδεια προσωπική πρωτοβουλία με κοινωνική μοιρολατρία. 

        Κι επικεφαλής στη χώρα μας αυτής της φιλανθρωπικής εξόρμησης, όπως προβάλλεται απ’ όλα τα συστημικά μέσα, είναι ο  αρχηγός της Ν. Δημοκρατίας Κ. Μητσοτάκης, που αντλεί το όποιο κύρος του έχει απομείνει αποκλειστικά από το αξίωμα του πρωθυπουργού στο οποίο διορίστηκε κατόπιν εκλογών. Η κυβέρνησή του που με κυνισμό αδιαφορεί για καταγγελίες παραβίασης κανόνων του πολιτεύματος και με αλαζονεία αγνοεί αιτήματα των πολιτών, επιδίδεται στη φιλανθρωπία των επιδομάτων που ονομάζει επί το ευρωπαϊκότερο με αγγλικούς όρους,  που τη μετατρέπει σε  business as usual, χρηματοδοτώντας στην πραγματικότητα εταιρείες ενέργειας και τροφίμων. Power Pass για ενίσχυση λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος, Fuell Pass για τα καύσιμα, Food Pass για αγορά τροφίμων και βασικών αγαθών κι ένα σωρό άλλα «pass» που μπορεί να ακολουθήσουν μέχρι τις εκλογές αναδιανέμουν τη μιζέρια στις εκμεταλλευόμενες τάξεις για να εφησυχάζουν και να  επιδίδονται οι εκμεταλλευτές της εργατικής δύναμης απερίσπαστοι στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους.