ΕΚΤΟΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ;

Κι αν αυτό  που έχει γίνει φανερώνει το πραγματικό του μέγεθος, τη σημασία του και μπορεί να κατανοηθεί αν το δούμε μέσα σ’ ένα σύνολο καταστάσεων, στο οποίο παίρνει κάποια θέση ή χάνεται, αν και όχι  ποτέ εντελώς, τότε αυτή η συγκίνηση από τις αναμνήσεις συγκεκριμένων γεγονότων, μετά από 65 τόσα χρόνια, ποια σημασία  άραγε μπορεί να έχει; Η ανάμνηση ατομικών περιστατικών συγκροτούν μιαν εικόνα του πολιτικού κλίματος μιας εποχής ή μόνο κάποια  άποψη για τις προσδοκίες και τις ανησυχίες που καθόριζαν τις πράξεις;

Μετά από 65 τόσα χρόνια, μια  τουριστικής μορφής επίσκεψη σε μέρη τιμωρίας και βασανισμού, που η αλλαγή χρήσης τους δεν εξαφάνισε το παρελθόν τους, ανέσυρε αναμνήσεις της εφιαλτικής εποχής μετά την ήττα της επανάστασης στην Ελλάδα.

Θα μπορούσε να θεωρηθεί και τυπική, για εκείνη την εποχή, η περίπτωση του πατέρα πολυμελούς οικογένειας που καταδικάζεται σε θάνατο από στρατοδικείο του ελληνικού βασιλείου την εποχή του εμφυλίου, αφού υποστήριζε τους κομμουνιστές. Και ούτε το γεγονός πως βρέθηκαν ψευδομάρτυρες να υποστηρίξουν ψευδείς κατηγορίες αποτελούσε εξαίρεση εκείνα τα χρόνια των  λυσσαλέων συγκρούσεων, που οξύνθηκαν οι  αντιθέσεις,  όπου τα γεγονότα επέβαλλαν με άτεγκτη σκληρότητα σε όλους να πάρουν θέση  και δοκιμάστηκαν πεποιθήσεις και αξίες, με την ανθρώπινη ζωή να μην αποτιμάται πάντα ως ανώτερη αξία.  Είναι μια τυπική ιστορία που απεικονίζει ένα σύνολο αξιών και συμπεριφορών ως σταθερά στη δεδομένη χρονική στιγμή. Από τη μια  γενναιότητα, αγωνιστικότητα, ανιδιοτέλεια, αξιοπρέπεια κλπ. από την άλλη δειλία, ιδιοτέλεια, χαφιεδισμός, απληστία κλπ.

Οι κακόμοιροι, σε απόλυτη φτώχεια εξαθλιωμένοι χωρικοί, αγράμματοι εύκολα παρασύρονται, ακόμα και χωρίς ίχνος  προσωπικών αντιδικιών, για να μαρτυρήσουν ό,τι τους υπαγορεύουν οι αρχές, και αυτής της έσχατης τάξης του ελληνικού βασιλείου, στέλνοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα συγχωριανούς τους. Οι άνθρωποι της στέρησης και της δυστυχίας, που τους περισσεύει ο πόνος και είναι απόκληροι της ζωής, με τη φτώχεια να τους απονεκρώνει την ψυχή,  χωρίς πίστη και όραμα φτάνουν στη τελειωτική εξαθλίωση σπιουνεύοντας και προδίδοντας.

Αδύναμες γυναίκες έμειναν πίσω, αγράμματες, που ήταν του πατρός τους και με το γάμο τους έγιναν του ανδρός τους, στις περισσότερες από τις οποίες η απόδειξη της ισότητάς τους  με τους άντρες στηρίχτηκε στον τιτάνιο αγώνα που έδωσαν να ορθοποδήσει η οικογένεια «χωρίς πατέρα στο σπίτι». Κι έμεινε για τα παιδιά που δεν είχαν πατέρα - χωρίς να έχει πεθάνει, χωρίς να τους έχει εγκαταλείψει- ο απέραντος θαυμασμός πέρα από την αγάπη για τη σιωπηλή κι ανέκφραστη μάνα, που σήκωνε στους ώμους της όλο το σπίτι των παρόντων κι απόντων.

Κι αν οι αναμνήσεις ως ιστορική πηγή σίγουρα δεν είναι οι πιο αξιόπιστες, αφού η διαπλοκή του γνωσιολογικού με το ψυχολογικό πεδίο, που επικρατεί, συνδέει το παρελθόν με το παρόν σε μια σχέση φορτισμένη  συναισθηματικά, όμως διαμορφώνοντας τις ατομικές ζωές στις πιο εσώτερες πτυχές τους  δημιουργούν τη συλλογική μνήμη. 

Κι επειδή  η δυνατότητα της μνήμης να συλλάβει σημασιολογικά το παρελθόν και να το συνδέσει με το παρόν αναδιοργανώνει και τις ατομικές ζωές, η επέμβαση της κυρίαρχης εξουσίας στη συλλογική μνήμη δεν είναι τυχαία. Προσαρμόζει τις κληρονομημένες παραδόσεις στις εκάστοτε συνθήκες του παρόντος, λειαίνοντας και οξύνοντας, προσθέτοντας και αφαιρώντας, καλλιεργεί  την ψευδαίσθηση πως το παρελθόν δικαιώνεται στο παρόν, προβάλλοντας την ανακατασκευασμένη εικόνα του σ’ ένα αμετάβλητο παρόν.

Κι επειδή για δεκαετίες μετά τον εμφύλιο έπρεπε ν’ αντιμετωπιστούν κοινωνικά προβλήματα που δημιουργούσαν στη χώρα η ιμπεριαλιστική εξάρτηση, η οικονομική καθυστέρηση, οι καπιταλιστικές σχέσεις, πρωταγωνιστές και μάρτυρες της εφιαλτικής εποχής σκόνταψαν  σε ό,τι η πάροδος του χρόνου, με την οικονομική  ανάπτυξη  που εδραίωσε το καθεστώς της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, ζήτησε να αναλώσει, να εξαγοράσει, να ανακατασκευάσει. Και επιπλέον, με την υπεσχημένη ευημερία, η προσπάθεια να διαλυθούν πίκρες που συσσωρεύτηκαν, ρωγμές αμφισβήτησης που ανοίχτηκαν, γινόταν αποτελεσματική.

Κι έτσι το φράγμα της μεταπολίτευσης έκοψε στα δυο τη ροή του ιστορικού χρόνου που σύνδεσε τον μετεμφυλιακό εφιάλτη με το πολιτικό καθεστώς της εποχής πριν από τη μεταπολίτευση, για να παρουσιαστεί μεταπολιτευτικά η αστική μας δημοκρατία αμόλυντη κι επιθυμητή. Και ποιος μπορεί να γίνει τιμητής όλων αυτών,  που, αν και πέρασαν από το σίδερο και τη φωτιά, ξαπόστασαν στον κίβδηλο κόσμο που το ΠΑΣΟΚ πρότεινε, τόσο να μοιάζει όμως με τα οράματα και τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς της επαναστατικής δεκαετίας; Τελικά βέβαια το τίμημα της ευημερίας και των αθετημένων, εκ των υστέρων, υποσχέσεων,  ήταν ακριβό ̇ η εμπέδωση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και των αστικών κοινωνικών σχέσεων.

Και κάπως έτσι, εβδομήντα τόσα χρόνια μετά, η ατροφική πίστη στην κομμουνιστική προοπτική γιγαντώνει την κυριαρχία του καπιταλισμού.