ΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Ένα ακόμα Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου ολοκληρώνεται  με πολλές εκπλήξεις. Αναμφισβήτητα,  σε όλες αυτές τις  διοργανώσεις που δίνουν την ευκαιρία για  συναρπαστικό, πολλές φορές, θέαμα, 22 αντρών που αγωνίζονται για 90 λεπτά, υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό που βλέπει το μάτι μας.

                Το ποδόσφαιρο μοιάζει να  έχει απομείνει η  μόνη παγκόσμια κοσμική πίστη.  Είναι θέαμα, αλλά παράλληλα προκαλεί την έντονη συναισθηματική συμμετοχή των θεατών. Κι αν οι επιχειρηματίες έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον για το ίδιο το  άθλημα,  και όχι μόνο ως εμπόρευμα,    συγχρόνως  όμως θα πρέπει,  για να είναι συναρπαστικό και να αξίζει η εμπορευματοποίησή του, να φαίνεται πως διασώζεται και μια σφαίρα αυτονομίας του ποδοσφαίρου ως ποδόσφαιρο, όπου επιβιώνει το αθλητικό ήθος ως θεμέλιο του αθλητισμού, και  είναι αυτό που προβάλλεται  στα μέσα ενημέρωσης και πουλούν τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Γι’ αυτό εκτός από τους κανόνες που διέπουν την ομαλή λειτουργία του ποδοσφαίρου, εξαίρονται  κάποιες αξίες και κανόνες που όσοι επιθυμούν να υπερέχουν στο ποδόσφαιρο πρέπει να έχουν, όπως οργανωτικότητα, ενθουσιασμό, θάρρος, ανθεκτικότητα, συνεργασία κλπ

                Στη σημερινή κατάσταση του ποδοσφαίρου διακρίνονται  χαρακτηριστικά του πολιτικοοικονομικού συστήματος. Κι αν ο καπιταλισμός μπορεί σχηματικά να περιγραφεί σαν το σύστημα που ο πλουσιότερος πάντα κερδίζει, το ποδόσφαιρο έχει μετατρέψει αυτή τη μεταφορά σε κυριολεκτική πραγματικότητα. Πέρα από τη φυσική ανισότητα που ενσωματώνεται στο παιχνίδι  π.χ ο ένας παίκτης είναι γρηγορότερος, ο άλλος πιο δυνατός κλπ.  το είδος της οικονομικής ανισότητας  είναι καθοριστικό για την νίκη μιας ομάδας,  αφού  ένας πλούσιος σύλλογος μπορεί να αγοράσει όλους τους καλύτερους παίκτες και να κερδίζει κάθε φορά  κι έτσι να μετατρέπεται στην ουσία σ’ ένα παιχνίδι  που καθορίζεται από το ποιος έχει τα περισσότερα χρήματα.  Την ίδια στιγμή όμως, για να είναι ελκυστικοί για τους μεγιστάνες του χρήματος οι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι, τα παιχνίδια των ομάδων πρέπει  να είναι συναρπαστικά, διαφορετικά θεωρώντας πως το αποτέλεσμα είναι προκαθορισμένο ακυρώνεται η κερδοφορία τους.

                Αυτή λοιπόν την …κοσμική πίστη από τη στιγμή που την ανέλαβαν οι μεγιστάνες του χρήματος,  για να γίνεται αναλώσιμη ομοιόμορφα σε ανθρώπους πέρα από τις ηπείρους,  θέλησαν να την απολυμάνουν και να στερήσουν τη σημασία του  σε κάθε τι που εμποδίζει από το θέαμα του ίδιου του παιχνιδιού. Ο χώρος του γηπέδου πρέπει να φαίνεται, ανεξάρτητα  αν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα,  ουδέτερος και να προστατεύεται από κάθε εξωτερικό στοιχείο που μπορεί να δώσει στο παιχνίδι ένα νόημα που ξεπερνά τα γεγονότα στο γήπεδο, όπως φασιστικές υπομνήσεις, αντανακλάσεις ταξικής πάλης  ή κληρονομιές αποικιοκρατίας.

                Το να παραδεχόμαστε πως το ποδόσφαιρο είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με τεράστιες πολιτικές και οικονομικές δυνατότητες, και εκείνοι που επενδύουν μαζικά σε αυτό θα αποκομίσουν μεγάλα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά οφέλη, πως είναι περισσότερο μια επιχείρηση  παρά ένα άθλημα είναι μια προφανής δήλωση. Το ζήτημα όμως είναι πως έχει μετατραπεί σε μια τέλεια μεταφορά για τον ίδιο τον καπιταλισμό. Καθώς το ποδόσφαιρο γίνεται όλο και περισσότερο εταιρικό, με το πλούτο και κύρος  να συγκεντρώνεται σε ορισμένες ομάδες του δυτικού κόσμου αντίστοιχες των οικονομικών μονοπωλίων,  ορισμένα φαινόμενα στο παιχνίδι αρχίζουν να αντικατοπτρίζουν ορισμένες από τις θεμελιώδεις λειτουργίες και θεωρίες του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος του πλανήτη μας.

                Ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις  για το ποδόσφαιρο που αναγνωρίζουν το ισοδύναμο της διαρκούς ανάπτυξης που θεωρείται στον καπιταλισμό  ως μόνη αποδεκτή κατάσταση, στα προκριματικά των διοργανώσεων των πρωταθλημάτων,  όπως το Tσάμπιον Λιγκ. Το πρωτάθλημα των πρωταθλητών  κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και εξαφανίζει άλλους συλλόγους,  εξουδετερώνοντας έτσι τον αγωνιστικό αθλητισμό από το βασικό του σκεπτικό: τον ανταγωνισμό. Χωρίς τα χρήματα  και το κύρος για να προσελκύσουν κορυφαία ταλέντα, καταλήγουν ομάδες να μη μπορούν να προχωρήσουν μετά τους πρώτους αγώνες. Κι είναι κι αυτός κι ένας λόγος που στο Μουντιάλ όλο και λιγότερες ομάδες  από αφρικανικές χώρες προχωρούν στη φάση των νοκ-άουτ, αφού οι καλύτεροι παίκτες από τις χώρες αυτές παίζουν σε μεγάλες ευρωπαϊκές ομάδες. Η Σενεγάλη είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει αυτήν την εκτίμηση.

Εν ολίγοις, χάρη στην ελεύθερη αγορά, το ποδόσφαιρο είναι μίμηση των ανισοτήτων που βλέπουμε σε παγκόσμια κλίμακα. Λίγες πλούσιες ομάδες είναι στην κορυφή και απολαμβάνουν  το μεγάλο μερίδιο των πόρων (και είναι πάντα σε θέση να δικαιολογήσουν γιατί θα πρέπει να έχουν ακόμα περισσότερους), μια σημαντική κατηγορία έχει καθηλωθεί σε μια μέση κατάσταση, με τις ελπίδες της για μια άνοδο να  συνοδεύεται από τους φόβους της να εξαφανιστεί, και οι  υπόλοιπες  ομάδες να βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας,  κάτι αντίστοιχο με τα υποανάπνυκτα κράτη.

Το ποδόσφαιρο έχει παραδοσιακά θεωρηθεί ως το άθλημα των εργατικών τάξεων σε όλο τον κόσμο, όμως αν και οι παίκτες του εξακολουθούν να προέρχονται από τη βάση της εργατικής τάξης οι περισσότεροι απομακρύνονται άνετα από τις ρίζες τους με τους  μεγάλους μισθούς και τη συνοδευτική, μέσα σε μια φούσκα, ζωή τους.

Και με κάθε νέα ποδοσφαιρική περίοδο γίνεται όλο και πιο σαφές ότι ο πλούτος και η δύναμη στο παιχνίδι επικεντρώνονται στα χέρια μερικών επιχειρηματιών που έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον για το ίδιο το άθλημα. Τα μονοπώλια εξαπλώνονται σε όλες τις δραστηριότητες και εκφάνσεις της ζωής που είναι δυνατή η εμπορευματοποίησή τους. Και το ποδόσφαιρο δεν ξεφεύγει απ’ αυτό.  

Το ποδόσφαιρο γεμάτο με παράδοξα και αντιφάσεις, ενσωματωμένο στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα λειτουργεί με τους όρους του. Αν όμως  ο αγώνας μέσα στο γήπεδο πρέπει να συντηρεί τη φαντασίωση της ζωής ως ένα παιχνίδι, τότε πάνω απ’ όλα πρέπει να συνεχίσει να ενσαρκώνει την υπόσχεση για τη δυνατότητα των ευκαιριών που κάνει τους έσχατους να έρχονται πρώτοι, ώστε  κι αν στην πραγματική ζωή δεν υπάρχει πια δίχτυ ασφαλείας και η κοινωνία των ευκαιριών έχει αποσυρθεί ακόμα και σαν υπόσχεση σ’ ένα μακρινό μέλλον το ποδόσφαιρο να συνεχίζει να αποτελεί εγγύηση πως όλα είναι δυνατά και συναρπαστικά.