ΣΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

Και στο περιθώριο του προσφυγικού και της τελευταίας άγριας  επίθεσης του κεφαλαίου στους εργαζόμενους με το ασφαλιστικό και φορολογικό, οι εικόνες που μέσα  από φωτογραφίες και βίντεο κατακλύζουν το δημόσιο βίο μας βάζουν το λιθαράκι τους στην τελική αποδοχή της υπάρχουσας κοινωνικής τάξης με τη δεδομένη κατανομή των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων.

               Έτσι με το βραβείο Pulitzer τιμάται ο φωτογράφος του Reuters Γιάννης Μπεχράκης, επικεφαλής του φωτογραφικού τμήματος για την Ελλάδα και την Κύπρο, και η  ομάδα του για την κάλυψη της προσφυγικής κρίση στην Ευρώπη, με  τις αποκαλυπτικές εικόνες με τις βάρκες στο Αιγαίο και τους ανθρώπους που πνίγονται, με τις πεζοπορίες των προσφύγων στα σύνορα προς Β. Ευρώπη κλπ. δείχνοντας μ’ αυτές «στον κόσμο τι συμβαίνει»,  Συγχρόνως εκτός από φωτογραφίες και βίντεο από επισκέψεις σε προσφυγικούς καταυλισμούς φιλεύσπλαχνων ηθοποιών και ποικιλώνυμων πλουσίων τις τελευταίες μέρες   κυκλοφορούν και  από την επίσκεψη του πάπα Φραγκίσκου στη Λέσβο με άντρα που κλαίγοντας ζητά την ευλογία του, με γυναίκα να γονατίζει εκλιπαρώντας τη βοήθειά του, με τον ίδιο τον πάπα να υποδέχεται, αφού έχει κατέβει πρώτος από το αεροπλάνο, τις οικογένειες  προσφύγων που πήρε συνταξιδιώτες του για την Ευρώπη, φιλοτεχνώντας ο ίδιος το φιλεύσπλαχνο προφίλ του καλού χριστιανού. Και κάπου στις υποσημειώσεις του περιθωρίου των  εικόνων που κυκλοφορούν  στο διαδίκτυο οι  φωτογραφίες της βουλευτού του ΣΥΡΙΖΑ Α. Βαγενά και του αναπληρωτή υπουργού Υγείας Π. Πολάκη σε χαλαρές στάσεις (απλωμένα πόδια σε καρέκλες, ξάπλωμα σε καναπέ κλπ.)  σε διάφορους χώρους της Βουλής γίνονται αντικείμενο χλευασμού από χρήστες του διαδικτύου που αδημονούν ν’ αποδείξουν τις αντιεξουσιαστικές τάσεις  τους.

               Φωτογραφίες και βίντεο που δημιουργούν εικόνες κι επιτρέπουν στο κομμάτι του κόσμου όπου πέφτει το βλέμμα των φωτογράφων να μεταφερθεί σε μας έχοντας υποστεί όμως και μόνο με την αποσπασματικότητα και τη μεταφορά μια μεταμόρφωση. Κάθε φωτογραφία δεν είναι μόνο η απεικόνιση μιας εμπειρίας της πραγματικότητας, αλλά είναι και η απεικόνιση που  μετατρέπει  σε πραγματικό  κάτι που διαφορετικά χωρίς την πράξη της φωτογράφισης μπορεί να παρέμενε εφήμερο κι αδιάφορο.

Βλέποντας τις φωτογραφίες, όπως κι αυτές με τη Βαγενά και Πουλάκη, συνειδητοποιεί κανείς πως  ο φωτογράφος, και ο ερασιτέχνης,  αποφασίζει για τη σημασία ενός γεγονότος, όταν αποδίδει με τη φωτογραφία ακόμα και σε κάτι ασήμαντο την ποιότητα ενός πραγματικού γεγονότος, άξιου να απαθανατιστεί. Παρατηρώντας πάλι  φωτογραφίες και βίντεο από την επίσκεψη του πάπα  αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά ανταποκρίνονται σε μια σκέψη, ένα σχέδιο μελέτης, στη συνέχεια του οποίου οι ιδέες οργανώνονται και μορφοποιούνται σε φωτογραφική εικόνα. Κι αυτό που παίρνει μορφή  δεν είναι τόσο εκείνο που βρίσκεται ενώπιον του βλέμματος αυτών που φωτογραφίζουν όσο η σκέψη, ο σκοπός  που επενδύει στην πραγματικότητα, ανιχνεύοντας τα στοιχεία της που επιβεβαιώνουν αυτό το σχέδιο: εικονογράφηση της φιλευσπλαχνίας του πάπα.

  Η φωτογραφία λοιπόν  κατ’ αυτόν τον τρόπο δείχνει το νόημα  εκείνου που γίνεται αντιληπτό από την πραγματικότητα από το φωτογράφο και όχι τη διατεινόμενη αντικειμενικότητα, πράγμα που είναι αρκετά απίθανο. Κι εμείς γινόμαστε συμμέτοχοι της συντελούμενης διαδικασίας, της κρίσης και οργάνωσης του κόσμου που πρώτος ο φωτογράφος οργανώνει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να μας επιτρέψει διαύγεια και αποστασιοποίηση,  καθιστώντας και εμάς τους ίδιους ικανούς να κρίνουμε ό,τι μας παρουσιάζει, αρκεί να είναι οξυμένη η δική μας ματιά. Στην εικόνα, μέσα από φωτογραφία ή βίντεο μεταμορφώνοντας το υποκείμενο σε αντικείμενο, με στιγμιότυπα κλυδωνιζόμενα ανάμεσα σε χίλια άλλα εναλλασσόμενα, είναι πάντα υπό διερεύνηση το εύρος της σύμπτωσής της με την πραγματικότητα. Και αν  οι εικόνες από τον δημιουργό τους  διαλέγονται, αξιολογούνται εκτιμούνται αφού περνούν από το φίλτρο της δικής του κουλτούρας, ιδεολογίας και  γνώσης  και οι θεατές παρατηρούν τις φωτογραφίες με αρκετή οικειότητα και τους αγγίζουν σε συνάρτηση με τις  δικές τους γνώσεις και παιδεία.

 Αν στις φωτογραφίες με τους πρόσφυγες νιώθουμε ενδιαφέρον, υπερβολικά συγκινημένοι, είναι γιατί  αυτή η συγκίνηση περνά το λογικό μεσοσταθμό της ηθικής και πολιτικής παιδείας μας. Κι όταν αυτή περιορίζεται στην άνευ όρων αποδοχή μιας κοινωνικής κατάστασης και δεν καλλιεργείται η ικανότητα να κρίνεται και να αναλύεται η υλική βάση της και η επιρροή της σε ό,τι ονομάζουμε πνευματικό πολιτισμό, όσες συγκλονιστικές φωτογραφίες κι αν δούμε οι πληροφορίες τους και οι αναπαραστάσεις τους πάντα θα δικαιώνουν τη δεδομένη κοινωνική κατάσταση, θεωρώντας το πολύ πολύ κάθε τι αρνητικό σαν εξαίρεση.

               Κι αν οι φωτογραφίες σε μια πρώτη φάση εικόνιζαν για να εκπλήξουν το αξιοσημείωτο, σύντομα όμως θεσπίστηκε σαν  αξιοσημείωτο αυτό που φωτογραφίζει. Το οτιδήποτε γίνεται τότε το επιτηδευμένο κορύφωμα κάποιας μεγάλης αξίας, όπως οι φωτογραφίες των βουλευτών στη Βουλή.  Κι έτσι  η φωτογραφία συγχρόνως μπορεί να σημασιοδοτεί δηλ. να έχει στόχο μια γενικότητα, να μετατρέπει μια εικόνα, ένα πρόσωπο σε προϊόν μιας κοινωνικής η πολιτικής κατάστασης  και της ιστορίας της, στην προκειμένη δηλ. περίπτωση  της   ίδιας της ονομαζόμενης αριστεράς αλλά και του κοινοβουλευτισμού.

Οι φωτογραφίες των ρεπορταζ αναζητούν την ενότητα του θέματος, όπως αυτές του Μπεχράκη  για τους πρόσφυγες, που πιστοποιούν πως πραγματικά αυτό που βλέπω έχει υπάρξει –οι πρόσφυγες. Μόνο που πολλές τέτοιες φωτογραφίες, όπως αυτή με τον πατέρα και  την κόρη στην αγκαλιά που περπατά στη βροχή ή αυτή η βάρκα με τους πρόσφυγες με τον ανατέλλοντα ήλιο είναι τόσο εντυπωσιακές που το νόημά τους εντυπωσιακό γρήγορα μπορεί να παρερμηνεύεται και να  καταναλώνεται αισθητικά όχι πολιτικά. Από την άλλη όταν είναι διακριτικές η όποια κοινωνική κριτική τους μπορεί  να χάνεται. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση αποστασιοποιημένη η κοινωνική ματιά καθώς περνά κατανάγκην από το μεσοσταθμό μιας λεπτής αισθητικής μπορεί να την καθιστά ανώφελη, να είναι επικριτική μόνο για όσους είναι ήδη ικανοί για κριτική. Γι’  αυτό και η κριτική της δύναμη είναι πολύ μικρή. Μπορεί όμως να μας βάλει να σκεφτόμαστε έστω συγκεχυμένα, μπορεί να  υποβάλλει ένα νόημα. Στο βάθος η φωτογραφία μπορεί να  είναι ανατρεπτική όχι όταν σε φοβίζει, διεγείρει ή στιγματίζει αλλά όταν μας επιτρέπει να στοχαζόμαστε. Μόνο που πάντα υπάρχει ο κίνδυνος η εικονική αναπαράσταση γνώσεων, εννοιών, ιδεών, μηνυμάτων να  οπτικοποιεί την πραγματικότητα με στοχευμένα εικονικά της αντίγραφα και να μην παρατηρούμε την ολική τους επίδραση, πώς διεγείρουν και τη φαντασία δια μέσου είτε της μνήμης είτε της προσδοκίας και πώς  μας καθοδηγούν τη σκέψη μας.