Η «ΕΛΚΥΣΤΙΚΗ» ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

Και κάθε φορά που θέλει η παρούσα κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη, και όχι μόνο αυτή,  να υποστηρίξει  τα μυθεύματά της για τις …αγαθές προθέσεις της προς τους εργαζόμενους και να ενισχύσει τις προσδοκίες  για την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησής της στο δημόσιο τομέα,  επιστρατεύει επιχειρήματα για αξιολόγηση και αξιοκρατία, σε μια προσπάθεια να υφαρπάξει λαϊκή συναίνεση για την …μεταρρυθμιστική της έφοδο στα εργασιακά δικαιώματα.

        Η τελευταία προσπάθεια μεταρρυθμιστικής εφόδου, εν μέσω της λιμοκτονίας στη Γάζα και των ατέλειωτων εγκλημάτων από τον Ισραηλινό στρατό για τα οποία σύσσωμη η κυβέρνηση ψελλίζει κάποιες εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός, περιλάμβανε δήλωση του ίδιου του πρωθυπουργού για αναθεώρηση του άρθρου 103 του Συντάγματος που αναφέρεται στη μονιμότητα δημοσίων υπαλλήλων. Ο Κ. Μητσοτάκης ισχυρίστηκε σε συνέντευξή του ότι η μονιμότητα δεν μπορεί να λειτουργεί ως μια δύναμη αδράνειας και ότι πρέπει να συνδεθεί η αξιοκρατία με την απόδοση στο Δημόσιο. Μάλιστα στην ενημέρωση του προέδρου της Δημοκρατίας  Κ. Τασούλα μίλησε για θεσμική κατοχύρωση της έννοιας της αξιολόγησης με την αναθεώρηση του συγκεκριμένου άρθρου και δεν παρέλειψε να απειλήσει με κυρώσεις όσους αρνούνται να αξιολογηθούν, στοχεύοντας έμμεσα  τον κλάδο των εκπαιδευτικών και τον αγώνα του.

        Ο όρος αξιοκρατία εισάχθηκε από τον Βρετανό κοινωνιολόγο Μάικλ Γιάνγκ, στα τέλη της δεκαετίας του  ’50, στο σατιρικό του έργο « Η άνοδος της αξιοκρατίας». Το παράδοξο ήταν ότι αυτό που θεωρήθηκε ως κοινωνική κριτική τότε, έχει γίνει ιδανικό στις σύγχρονες κοινωνίες μας, με την απλοϊκή σκέψη ότι  η επιτυχία καθορίζεται  αποκλειστικά από το ατομικό ταλέντο και την προσπάθεια. Κι αυτό είναι  μια  παραπλανητική εξίσωση, που θέλει να επιβεβαιώνει την ισότητα απέναντι στο νόμο, χωρίς όμως  να  λαμβάνει υπόψη κοινωνικές συνθήκες, ταξικά εμπόδια, έμφυλους αποκλεισμούς κλπ. που την ανατρέπουν.  Αυτό το εξιδανικευμένο όραμα   έχει ριζώσει τόσο βαθιά στις κοινωνίες μας, γιατί ακριβώς συγκαλύπτει μια πολύ πιο σύνθετη και σκληρή πραγματικότητα. Κι αν υποτίθεται ότι η αξιοκρατία λειτουργεί σαν κοινωνικός ανελκυστήρας, στην πραγματικότητα όμως γίνεται ένα εργαλείο για τη διατήρηση των υφιστάμενων ανισοτήτων.

      Υποτίθεται ότι η δικαιοσύνη αποτελεί κεντρικό στοιχείο της αξιοκρατίας, γιατί  αποτρέπει τις ανισότητες που βασίζονται στο φύλο, την καταγωγή ή άλλα κριτήρια. Στην πραγματικότητα όμως οι προσπάθειες εφαρμογής της αξιοκρατίας, ανεξαρτήτως κοινωνικών συνθηκών,  μπορούν να οδηγήσουν στις ίδιες ανισότητες που επιδιώκει υποτίθεται να εξαλείψει. Κι αν μοιάζει αυτό παράδοξο είναι γιατί η υιοθέτηση της πείθει τα άτομα για την ηθική ακεραιότητα αυτών που επιβάλλουν τα κριτήρια και γίνονται λιγότερο προσεκτικοί στις μεροληπτικές τους συμπεριφορές. Και μπορεί να μοιάζει η αξιοκρατία ελκυστική, γιατί οδηγεί σε μια μεγαλοπρεπή κορυφή στην οποία ο καθένας θα μπορούσε θεωρητικά να φτάσει, όμως τα σημεία εκκίνησης προς την κορυφή διαφέρουν ριζικά. Κάποιοι ξεκινούν την ανάβαση από τη μέση της διαδρομής, εξοπλισμένοι με τον καλύτερο εξοπλισμό και καθοδηγούμενοι από έμπειρους ειδικούς. Άλλοι πρέπει πρώτα να διασχίσουν κακοτράχαλες περιοχές προτού καν δουν το πρώτο μονοπάτι,  κάποιοι άλλοι δεν βρίσκουν ποτέ το δρόμο προς την κορυφή. Τονίζοντας αόριστες έννοιες όπως ταλέντο ή προθυμία για προσπάθεια, ελαχιστοποιείται ο αντίκτυπος των αρχικών ανισοτήτων που επηρεάζει καθοριστικά την επιτυχία.

     Η αξιοκρατία είναι μια ψευδαίσθηση, μια έννοια που χρησιμοποιείται για να συγκαλύπτει την σκληρότητα της καπιταλιστικής κοινωνίας και συστηματοποιεί τις τεράστιες μεταβλητές της κοινωνικής αδικίας, εξαρτώντας  τη ζωή του καθενός αποκλειστικά και μόνο από τις πράξεις του. Η αξιοκρατία βρίσκεται στην καρδιά της συλλογικής μας φαντασίας από τα χρόνια της ανάπτυξης του καπιταλισμού και τις παραχωρήσεις της κυρίαρχης τάξης εξαιτίας των πιέσεων ενός ρωμαλέου εργατικού κινήματος. Η πεποίθηση ότι η προσπάθεια, η θυσία και ο ιδρώτας επιτρέπουν στους πιο προικισμένους και αποφασισμένους να ξεχωρίσουν τροφοδοτούσε για δεκαετίες την κυρίαρχη αφήγηση. Ενσαρκώνονταν στη μορφή του φτωχού φοιτητή από τις εργατικές τάξεις, ο οποίος με τη δύναμη της θέλησης του και την συνεχή προσπάθειά του ανεβαίνει σταδιακά στην κορυφή της κοινωνικής κλίμακας. Και πια έχουμε εσωτερικεύσει αυτό το αφήγημα περί αξιοκρατίας.

       Ωστόσο, με την εξάπλωση του μύθου της αξιοκρατίας, της ιδέας  δηλ. ότι είναι αποκλειστικά η ικανότητα και η προσπάθεια του ατόμου   που καθορίζουν τα προσόντα και τη δουλειά που εξασφαλίζει, εξουδετερώνοντας τα μειονεκτήματα της ταξικής του προέλευσης, στο τέλος ο καθένας κατηγορεί τον εαυτό του για τις αποτυχίες του και μένει στο απυρόβλητο το κοινωνικό σύστημα. Κι έτσι εύκολα αποκρύπτεται η ταξική διαίρεση, αφού αντικαθίσταται από μια άλλη δυαδική διαίρεση, μεταξύ μιας προικισμένης ομάδας που δικαιούται να εξουσιάζει και μιας μάζας υποταγμένης που δεν μπορεί παρά να ζει με επιδόματα, αφού είναι λιγότερο άξια.

       Η αξιοκρατία είναι ουσιαστικά ένα αστικό ιδεώδες. Κι αν φάνταζε έως και επαναστατικό όταν απευθυνόταν σε αριστοκρατικές κοινωνίες, όπου η θέση ενός ατόμου εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την καταγωγή του, καταλήγει στις μέρες μας να γίνει μια απολογία για τους καπιταλιστές. Η αξιοκρατία, που συνεπάγεται ένα σύστημα ανταμοιβής, δημιουργεί σοβαρά ζητήματα δικαιοσύνης, γιατί σε πραγματικές καταστάσεις οι άνθρωποι δεν ανταμείβονται με βάση τις προσπάθειές τους ή τη συμβολή τους, αλλά τη θέση τους στην κοινωνική κλίμακα.  Γιατί δεν μπορούμε να μιλήσουμε για την αξία, χωρίς να λάβουμε υπόψη τις κοινωνικές συνθήκες από τις οποίες  εξαρτάται η ατομική μας βούληση

          Η ιδέα ότι ο καθένας μπορεί να ανέλθει και να πετύχει μέσα από την εργασία και τα προσωπικά του ταλέντα είναι βαθιά ριζωμένη στη συλλογική μας φαντασία, έτσι που  αυτή η αναγκαία μυθοπλασία απλώς  να διαιωνίζει τις ανισότητες. Γιατί οι κοινωνικές θέσεις κατανέμονται σύμφωνα με πολλούς άλλους παράγοντες, ξεκινώντας από τον τόπο γέννησης, τα δίκτυα γνωριμιών, τις σχέσεις με την κυρίαρχη τάξη. Πολιτικοί όπως ο Α. Γεωργιάδης ή ο Μ. Χρυσοχοΐδης, που δεν κατάγονται από μεγάλα τζάκια, δεν βρίσκονται τόσα χρόνια σε θέσεις εξουσίας λόγω αξιοκρατίας, αλλά γιατί υπηρετούν κυριολεκτικά τα καπιταλιστικά συμφέροντα. Γι’ αυτό και ολοφύρονται με θεατρικότητα και  πάθος υποστηρίζοντάς τα, γιατί ξέρουν ότι η αποτυχία τους θα τους αποβάλλει άμεσα από τις υποτιθέμενες κορυφές του συστήματος που έχουν φτάσει. Καθώς λοιπόν  η ισότητα ευκαιριών είναι μύθος, η αξιοκρατία μια ψευδαίσθηση μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι η σκοπιμότητα που  ο κυρίαρχος λόγος επιμένει  να κρατά ζωντανό αυτό το όνειρο;

        Η λογική της εξάρτησης από την ατομική αξία για την επιλογή και ιεράρχηση των ατόμων στην κοινωνία  συσκοτίζει έως εξαφανίσεως  τις ταξικές διακρίσεις, σε μια προσπάθεια να εξαλειφθεί η ταξική διαίρεση ως πολιτικο-ιδεολογική κατηγορία και ως βάση για πολιτική δράση. Επιρρίπτοντας την ευθύνη στα άτομα, στην έλλειψη ατομικών ικανοτήτων και στην απροθυμία εκείνων που ανήκουν στις  εκμεταλλευόμενες τάξεις να καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης η κυρίαρχη τάξη καταφέρνει να διαιρεί και να διασπά τις εργατικές τάξεις, που αδύναμες, χωρίς οργάνωση και αλληλεγγύη θα την παρακαλούν για λίγα ψίχουλα. Κι έτσι χωρίς φόβο πια οι καπιταλιστές, με μερικά επιδόματα, να εφησυχάζουν τους απανταχού φτωχούς του συστήματος καλλιεργώντας αενάως ελπίδες που δεν εκπληρώνονται.