ΚΑΡΔΙΑ ΕΝΟΣ ΑΚΑΡΔΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

 

Οι εικόνες με τους ανθρώπους να συμμετέχουν σε λιτανεία για κατάσβεση πυρκαγιάς ή ν’ ανεβαίνουν γονυκλινείς ατέλειωτα σκαλιά σε εκκλησίες, σε πολλούς που επικαλούνται τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού προκαλούν κακεντρεχή σχόλια με έκδηλη την περιφρόνηση γι’ αυτήν την μάταιη πίστη και σ’ άλλους που αλαζονικά επαναλαμβάνουν τα περί μοναδικότητας ελληνικού  έθνους και ορθοδοξίας αποκαλύπτονται σ’ αυτές τις εικόνες θεμέλια που στηρίζουν το εθνικό οικοδόμημα. Από τη μια λοιπόν σ’ αυτές του είδους τις κριτικές προβάλλεται καμουφλαρισμένη η ταξική υπεροψία, που περιφρονεί την απελπισία των ανθρώπων, οι οποίοι καταφεύγουν στην παρηγοριά μιας ανώτερης δύναμης που φαντάζονται πως υπάρχει και ενδιαφέρεται για τα προβλήματά τους. Από την άλλη με τις επιδοκιμασίες γι’ αυτές τις εικόνες, που υποκρίνονται ταξική ισότητα,  συντηρούνται οι ψευδαισθήσεις της θρησκείας, ώστε να γίνονται πειστικές οι δικαιολογίες που κρατούν την κοινωνία να λειτουργεί προς όφελος της άρχουσας τάξης. Γι’ αυτό και ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης έδωσε την παράσταση της ευσέβειας μπροστά στις κάμερες με την εικόνα της Παναγίας της Τήνου ανά χείρας. Είτε όμως η κυρίαρχη τάξη εκμεταλλεύεται το θρησκευτικό συναίσθημα των καταπιεσμένων ανθρώπων με την οργανωμένη μορφή της εκκλησίας είτε το χλευάζει με την επίκληση κατά το δοκούν του ορθού λόγου, η θρησκεία χρησιμοποιείται ως μέσον επιβολής.  

               Κι έρχεται στο μυαλό η  πιο διάσημη δήλωση του Μαρξ για τη θρησκεία, ότι είναι το όπιο του λαού, που  συχνά όμως παρεξηγείται, γιατί σπάνια χρησιμοποιείται το πλήρες, με τέτοιο λυρισμό, απόσπασμα. Ότι η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου. Που  είναι περισσότερο μια κριτική της κοινωνίας που έχει γίνει άκαρδη και είναι ακόμη και μια μερική επικύρωση της θρησκείας που προσπαθεί να γίνει η καρδιά της. Παρά την προφανή αντιπάθεια για τη θρησκεία, ο Μαρξ φαίνεται ότι δεν την έκανε τον πρωταρχικό εχθρό των εργατών και των κομμουνιστών. Η οικονομική πραγματικότητα εμποδίζει τους φτωχούς να βρουν την αληθινή ευτυχία σε αυτή τη ζωή και  η θρησκεία έχει σκοπό να τους δημιουργήσει απατηλές φαντασιώσεις ότι θα βρουν αληθινή ευτυχία στην επόμενη ζωή. Κι όμως δεν λείπει η συμπάθεια γι’ αυτούς τους ανθρώπους που καταφεύγουν στη θρησκεία. Οι  άνθρωποι βρίσκονται σε αγωνία και η θρησκεία παρέχει παρηγοριά, ακριβώς όπως οι άνθρωποι που τραυματίζονται σωματικά λαμβάνουν ανακούφιση από ναρκωτικά. Μόνο που  η θρησκεία δεν διορθώνει τις υποκείμενες αιτίες του πόνου και της ταλαιπωρίας των ανθρώπων. Αντίθετα, τους βοηθά να ξεχάσουν γιατί υποφέρουν και τους αναγκάζει να προσβλέπουν σε ένα φανταστικό μέλλον όταν ο πόνος σταματήσει, αντί να εργάζονται για να αλλάξουν τις συνθήκες στην πραγματική ζωή. Κι ακόμη χειρότερα, αυτό το «ναρκωτικό» χορηγείται από τους καταπιεστές που ευθύνονται για τον πόνο και τα βάσανα.

Είναι λοιπόν εξαιτίας του έργου του Μαρξ, όποια αμφισβήτηση κι αν προβάλλεται για την εγκυρότητα των ιδεών του για τη θρησκεία, που έχει καταστεί αδύνατο να μελετήσει κανείς τη θρησκεία χωρίς να διερευνήσει τους δεσμούς της με διάφορες κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις. Δεν μπορεί πια η πνευματική ζωή των ανθρώπων να θεωρηθεί ότι είναι ανεξάρτητη από την υλική τους ζωή. Κι αν στο αίσθημα αδυναμίας  του ανθρώπου απέναντι στη φύση αναζητείται η προέλευση της πρωτόγονης θρησκείας, όμως στις ταξικές κοινωνίες αποκτά η θρησκεία έναν αντιδραστικό ρόλο, γιατί αυτή δεν είναι παρά αντανάκλαση του πραγματικού κόσμου. Στην ιστορία της ταξικής κοινωνίας η θρησκεία στηρίζει την καθιερωμένη τάξη, καθαγιάζοντάς την και υποδηλώνοντας τον καθορισμό της από την θεία εξουσία, ενώ  συγχρόνως παρηγορεί τους καταπιεσμένους και τους εκμεταλλευόμενους προσφέροντας τους στον ουρανό αυτό που τους αρνούνται στη γη. Χρησιμοποιείται λοιπόν από τους εκμεταλλευτές για να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα για τη στενοχώρια που βιώνουν λόγω της φτώχειας και της εκμετάλλευσης.

 Κι όταν όμως προοδευτικοί παντός τύπου της άρχουσας τάξης την κατακρίνουν, την αποκόπτουν από την υλική πραγματικότητα και τη σχέση της μ’ αυτήν, για να υποδυθούν μια προοδευτικότητα που αφήνει στο απυρόβλητο τον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής. Κι έτσι πάλι οι άνθρωποι στερούνται ένα νέο και πιο ορθολογικό σύνολο ερμηνειών για τον άνθρωπο και την κοινωνία, μια συνολική  άποψη γι’ αυτά και σ’ αυτόν τον βαθμό στερούνται μια πιθανή πηγή κατανόησης και δράσης.

Όπως ο καπιταλισμός παίρνει την παραγωγική μας εργασία και μας αποξενώνει από την αξία της, η θρησκεία παίρνει τα υψηλότερα ιδανικά και τις φιλοδοξίες μας και μας αποξενώνει από αυτά, προβάλλοντάς τα σε ένα ξένο και άγνωστο ον που ονομάζεται θεός. Από την άλλη βέβαια, με το όραμα που προβάλλει για το τι μας αρνούνται, η θρησκεία μπορεί να παίξει εμμέσως και εν μέρει έναν επαναστατικό ρόλο, επειδή δίνει στους απλούς ανθρώπους κάποια ιδέα για το πώς μπορεί να είναι μια καλύτερη κοινωνία. Μόνο που αποσπά την προσοχή των ανθρώπων από την οικοδόμηση μιας δίκαιης κοινωνίας στη γη στρέφοντας τα μάτια τους προς τον ουρανό.

  Και επειδή η  θρησκεία δεν είναι θέμα διάνοιας, αλλά κοινωνικών αναγκών, αν οι κοινωνικοί  παράγοντες που προκάλεσαν αυτές τις ανάγκες έπαυαν με τη μεταμόρφωση της δομής της κοινωνίας, τότε η θρησκεία θα γινόταν ανενεργή και καθώς η αίσθηση του ανθρώπου για την αδυναμία του σ’ αυτόν τον κόσμο θα αφορούσε μόνο ζητήματα υπαρξιακά, ίσως περιορίζονταν σε μεγάλο βαθμό μόνο σ’ αυτά. Σε μια κοινωνία που δεν θα υπάρχει πλέον τάξη εκμεταλλευτών δεν θα υπάρχει σε τέτοιο βαθμό ανάγκη από θρησκευτικές παρηγοριές για να την αντέξουν.