ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑΣ

 Ανάμεσα στα άλλα ηχηρά  νέα περί Ουκρανίας, ενεργειακής ακρίβειας, τούρκικων απειλών, στριμώχτηκε και η είδηση για την ηλικιωμένη που λόγω οικονομικών δυσκολιών έκλεψε τρόφιμα από σούπερ μαρκετ LIDL στο Ίλιον. Το οποίο σούπερ μάρκετ,  μετά την αρχική του άρνηση να σταματήσει τις νομικές διαδικασίες σε βάρος της,  αναγκάστηκε εξαιτίας των αντιδράσεων που ξεσηκώθηκαν στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης να βγάλει μια διφορούμενη ανακοίνωση περί λήξης του θέματος που δημιουργήθηκε, με κάποια  μέσα ενημέρωσης να κάνουν λόγο και για  παρέμβαση από το υπουργείο Ανάπτυξης.   

        Αυτό το περιστατικό θέτει προβληματισμούς της κοινωνικής πολυπλοκότητας μιας καπιταλιστικής κοινωνίας κι ας μοιάζει ασήμαντο και καθημερινό, γιατί βέβαια δεν είναι το μοναδικό. Κουβαλά τα διαφανή σημάδια βασικών της ιδεών, των οποίων είναι η ενσάρκωση, της εργοδοτικής αναλγησίας, της φιλανθρωπίας των πελατών, της επιδεικνυόμενης κυβερνητικής ευαισθησίας. Στις σχετικές  με το περιστατικό πληροφορίες υπογραμμίζεται από τη μια η άρνηση του υπεύθυνου του καταστήματος να μη κινήσει τις νομικές διαδικασίες εναντίον της, παρόλο που πελάτες προσφέρθηκαν να πληρώσουν το αντίτιμο των κλοπιμαίων, από την άλλη τονίζεται η εκδήλωση φιλάνθρωπων αισθημάτων από αστυνομικούς και πελάτες με το αίτημά τους για επιείκεια του καταστήματος, στις οποίες  προστέθηκε και ο κυβερνητικός αξιωματούχος μ’ έναν τρόπο που να μη αντιπαρατίθεται με το σούπερ μάρκετ. 

       Διαβάζοντας και σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαπιστώνει κανείς ότι κι αυτό το περιστατικό αντιμετωπίζεται ως μια ευκαιρία για μαθήματα ηθικής και αρετής και όχι για αναθεώρηση της σημασίας της φιλανθρωπίας. Γενικά στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, παρόλο που ξεκάθαρα δεν αμφισβητείται ο ορθολογισμός ή η ιστορική προοπτική  των κοινωνικών αντιλήψεων, τα διακυβεύματα σχετικά με το καλό δεν φαίνεται να εκτρέπονται από τον παραδοσιακό άξονα τους, τον χριστιανικό, προς ένα ανοιχτά κοσμικό, ιστορικό και πολιτικό ορίζοντα αξιών. Το ίδιο και η φτώχεια, πέρα από στατιστικές, αντιμετωπίζεται  ως μια δεδομένη κι ανεξέλεγκτη οικονομική και κοινωνική κατάσταση, υπονοώντας ότι και η δυστυχία των εκμεταλλευομένων τάξεων πέρα από άδικη κάποιες φορές, μπορεί τις περισσότερες φορές να είναι και επάξιά τους. Κι αν δεν δηλώνεται ρητά, σιωπηλά όμως γίνεται αποδεκτό ο άξονας της προοπτικής του προβλήματος αντιμετώπισης της φτώχειας να μην μετατοπίζεται από το θεολογικό, ή, πιο …ορθολογικά, το ηθικό  επίπεδο στο πρακτικά οικονομικό και κοινωνικό. Στην προκειμένη λοιπόν  περίπτωση διαπιστώνουμε ότι οι προβληματισμοί περιστρέφονται γύρω από το παράνομο της πράξης, την αισιοδοξία για την καλοσύνη του καταστήματος που πιθανόν να μην αρνιόταν αν είχαν ζητηθεί τα  τρόφιμα σε μορφή ελεημοσύνης. Τελικά δηλ. για να επιβιώσει κανείς  καλύτερα είναι να περιμένει, κάνοντας υπομονή, τον οίκτο των εχόντων, αναζητώντας ή δουλειά ή την ευσπλαχνία τους. Εξάλλου το οξύμωρο φτωχός αλλά τίμιος στοιχειώνει ακόμα τα μυαλά των ανθρώπων, με τον δεύτερο όρο να  διορθώνει τον πρώτο  και μ’ αυτήν την μετατόπιση του προβλήματος από την οικονομία στην ηθική, να εξομαλύνεται  αυτή η αντίφαση κάνοντάς την αποδεκτή.

         Κι ενώ ζούμε σ’ έναν αιώνα αφθονίας, που όλο ακούγονται υποσχέσεις για εξάλειψη της φτώχειας, αυτή τείνει να πάρει διαστάσεις, ακόμα και στον αναπτυγμένο κόσμο, μαζικού φαινομένου. Ακόμα κι αν  γίνεται η αντιμετώπιση του προβλήματος της φτώχειας με νέους τρόπους, σε συνδυασμό με παλιούς,  όπως επιδόματα και προγράμματα βοήθειας ή προσωπική φιλανθρωπία ή δεν απορρίπτεται η  επανερμηνεία της προέλευσης  της από αντικειμενικά αίτια επί  των οποίων θα ήταν δυνατό να δράσουμε,  συνεχίζει όμως το κοινωνικό ζήτημα της φτώχειας και εξαθλίωσης άλυτο να στοιχειώνει τις συνειδήσεις των ανθρώπων. Ούτε λοιπόν και η  αλλαγή της εστίασης στη φύση της φτώχειας, από μια φυσική κατάσταση που παρέχεται από τα σχέδια μιας θεϊκής πρόνοιας στην αναγνώριση ενός ιστορικού και κοινωνικού προβλήματος, δεν φαίνεται να  έλυσε το πρόβλημα, αφού θεωρήθηκε στον καπιταλισμό το άτομο σχεδόν αποκλειστικά υπεύθυνο για την φτώχεια του.

        Είναι γιατί όσο υπάρχει μια κοινωνική κατάσταση που, με βάση τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής, υποστηρίζεται από νόμους που   δημιουργούν τεχνητά κολάσεις για τους ανθρώπους, καμιά επίκληση στο όνομα των αρχών της ισότητας και δικαιοσύνης που υποτίθεται πως βρίσκονται στην πηγή του σύγχρονου δημοκρατικού ιδεώδους δεν θα ενεργοποιήσει κάποιο αόριστο αγαθό μιας υπερβατικής ανθρώπινης φύσης υπέρ εκείνων που υποφέρουν, αν δεν σταματήσει η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο.

        Δεν αρκεί λοιπόν για την εξάλειψη της φτώχειας ούτε η προσωπική φιλανθρωπία ούτε η κοινωνική ευαισθησία της κυβέρνησης, αφού τα όρια τους περιορίζονται στην πρόσκαιρη ανακούφιση της φτώχειας, όσο να μην εξεγείρονται οι φτωχοί,  χωρίς να αντιμετωπίζονται οι αιτίες.  Άλλωστε κάθε φορά που αυτοεπαινείται η κυβέρνηση πως δείχνει το κοινωνικό της πρόσωπο, αυτό δεν σημαίνει άλλο παρά μια υποχώρηση, από το πάλαι ποτε κεκτημένο του κοινωνικού κράτους, σε μια προγενέστερη λογική φιλανθρωπίας.  Όταν επομένως γίνεται αναφορά  και μιλάμε για ευαισθησία των κυβερνώντων διολισθαίνουμε σε λογικές καλής προαίρεσης και ούτε καν σε πολιτικές δεσμεύσεις στη βάση αρχών και αξιών, σαν τα  ανακουφιστικά μέτρα που παίρνονται να είναι μια δωρεά και όχι υποχρέωση και οφειλή.

           Στη φτώχεια των ανθρώπων, στην άτεγκτη συμπεριφορά των εργοδοτών ή υπαλλήλων τους, στις δράσεις φιλανθρωπίας που έχουν έναν συγκυριακό χαρακτήρα  ελεημοσύνης, στις κυβερνητικές  ευαισθησίες των παραπλανητικών επιδομάτων,  αναγνωρίζονται μηχανισμοί του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής, που αυξάνουν τη φτώχεια των εργαζομένων, επιβεβαιώνοντας ότι ο κυρίαρχος νόμος δεν είναι άλλος από την εκμετάλλευση των εργαζομένων, για να παράγουν περισσότερο από ό,τι κοστίζουν για να χρησιμοποιούνται. Και βέβαια ούτε ευαίσθητοι κυβερνώντες ούτε φιλάνθρωποι και ελεήμονες θα λύσουν το πρόβλημα της φτώχειας στις καπιταλιστικές κοινωνίες, όσο οι εργαζόμενοι δεν αμφισβητούν και δεν αγωνίζονται ενάντια στο ίδιο το σύστημα που δημιουργεί εν μέσω τόσου πλούτου τόσους φτωχούς.