ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

Εικόνες με πρόσφυγες που προσπαθούν να ρίξουν φράχτες, εικόνες με πρόσφυγες μέσα  σε καπνούς δακρυγόνων,  εικόνες με πρόσφυγες που περπατάν σ’ ατέλειωτα καραβάνια στους εθνικούς μας δρόμους, εικόνες με πρόσφυγες μαζί με τα βασανισμένα παιδάκια τους, εικόνες με πρόσφυγες σε αναπηρικά καροτσάκια και με  πατερίτσες, εικόνες με πρόσφυγες μ’ αδιάβροχα κάτω από βροχή, εικόνες με πρόσφυγες σε ουρές για ένα κομμάτι ψωμί, εικόνες… εικόνες … με την κυρίαρχη ματιά να έχει οικειοποιηθεί τα πάντα, ακόμη και το νόημα πίσω από αυτές. Με τον κυρίαρχο λόγο να αφομοιώνει οτιδήποτε αντιθετικό με σκοπό την εξουδετέρωσή του, εντάσσοντάς το στη δημοκρατική πολυμορφία των καπιταλιστικών κοινωνιών, με τις ιδεολογίες, κρυφές και φανερές, να εντάσσονται κι αυτές στον κυρίαρχο λόγο δίνοντάς του ένα δημοκρατικό και ανθρωπιστικό προσωπείο. Όλες  αυτές οι εικόνες που ούτε στιγμή δεν παύει η εμπορευματική –πολιτική χρήση τους. Όλες αυτές οι εικόνες που φυλακίζουν σε κάποια στιγμιότυπα τον τρόπο που κοιτάμε τον κόσμο, που δεν είναι αδιαχώριστος από την ταξική μας  θέση μας σ’ αυτόν και την πνευματική μας σκευή.

 Ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο υποκύπτει σε συγκεκριμένες ανάγκες των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δομών που χρειάζονται οι κυρίαρχες τάξεις. Γι’  αυτό και οι  εικόνες δεν μεταφέρουν απλώς μηνύματα, αλλά έναν τρόπο θέασης του κόσμου με βάση τον οποίο γίνεται η  αναπαράσταση της πραγματικότητας ακόμα και μέσα από φωτογραφίες που οικειοποιούνται και οργανώνουν τα πραγματικά γεγονότα. Γι’  αυτό, ακόμα, περισσεύουν οι φωτογραφίες με τα ταλαιπωρημένα μικρά προσφυγόπουλα, γι’  αυτό και η εστίαση περισσότερο σε γονείς που φροντίζουν τα παιδιά τους ή σε ανήμπορους γέροντες. Επιζητείται, προς το παρόν,  η συμπόνια και η εστίαση γίνεται στην αδυναμία αυτών των ανθρώπων. Μόνο που  η εικόνα κατακερματίζει τον κόσμο και θα πρέπει κι εμείς να είμαστε σε εγρήγορση, ώστε πίσω από τα κομμάτιά της να δούμε και να αντιληφθούμε την κρυφή υπονοούμενη γλώσσα της. Γιατί η κατασκευή της πραγματικότητας διαμέσου των εικόνων περιλαμβάνει αξιολογήσεις  και  επιλογές. Η εικονική αναπαράσταση της πραγματικότητας μπορεί να είναι η χειραγώγηση προς μια κατεύθυνση σύμφωνη με απόψεις και συμφέροντα προς διαμόρφωση μιας κοινωνίας της δικής τους προτίμησης, αυτών που δημιουργούν, διανέμουν και ελέγχουν τις εικόνες.

Η φωτογραφία  δίνει την αίσθηση της αμεσότητας και του ρεαλισμού, διεγείρει συναισθήματα, μοιάζει αυτόνομη, με δικά της χαρακτηριστικά και τρόπους αντίληψης  και καταγραφής της πραγματικότητας. Κι όμως ενώ εμφανίζεται ρεαλιστική και αληθοφανής στην πραγματικότητα εμφανίζει μερικές μόνο όψεις της πραγματικότητας την οποία μπορεί να μεταμορφώσει δημιουργώντας ακόμα και μια παράλληλη πραγματικότητα  που ωστόσο μπορεί να είναι εντυπωσιακή αλλά ελλιπής. Ο πολλαπλασιασμός και η μαζική διάδοση συγκεκριμένων φωτογραφιών μπορεί ακόμα και να εξαλείψει  το δρών υποκείμενο και να το υποκαταστήσει με την κατασκευασμένη πραγματικότητα στην οποία να εμφανίζεται με εντυπωσιακό τρόπο το σημαίνον αλλά να εξασθενεί το σημαινόμενο, να χάνεται το νόημα. Η απώλεια νοήματος, αποτέλεσμα της υπερβολικής και της κατασκευασμένης πληροφόρησης οδηγεί τελικά στην έννοια της αυτοαναφορικής εικόνας, η οποία καταλήγει να μην μεταφέρει πληροφορίες αλλά να παραπέμπει στον ίδιο της τον εαυτό. Ο πόνος της προσφυγιάς μέσα από τις εικόνες που θυμίζουν το δικό μας παρελθόν και  όλη αυτή η δυστυχία μοιάζει χωρίς αιτία, χωρίς γιατρειά…  Τα εικονοποιημένα γεγονότα εύκολα απομονώνονται   από τα οικονομικοπολιτικά  χαρακτηριστικά τους για να είναι, μεταξύ των άλλων, εύπεπτα αλλά και διόλου επικίνδυνα. Η φωτογραφία εγείρει συναισθήματα, φαντασία, συγκίνηση και έτσι αναπτύσσεται ανάμεσα σε μας και την εικόνα ένας διάλογος και μια επικοινωνία που εδράζεται κυρίως στην πραγματικότητα των σχέσεών μας μ’  αυτήν και όχι στην πραγματικότητα της σχέσης της εικόνας μ’ αυτό που αναπαριστά. Κι έτσι αισθανόμαστε στο έλεος των γεγονότων, όπως θρασύτατα αποφάνθηκε ο Λοβέρδος σε μια από τις πολλές πολιτικές τηλεαναλύσεις του, με μόνη θεραπεία γι’  αυτό τα καλά μας αισθήματα, την ευαισθησία μας.

Κι όμως τα καραβάνια προσφύγων δεν είναι τυχαίο φαινόμενο παρά συνέπεια ιμπεριαλιστικών επιλογών που δεν εκπορεύονται μόνο από τις ΗΠΑ αλλά και από όλη την ΕΕ. Γι’ αυτό και η αλληλεγγύη δεν θα πρέπει να είναι μόνο συναισθηματική, αλλά να απορρέει από την κατανόηση της πραγματικότητας, την εξέταση των συνθηκών και των αιτιών  που δημιούργησε αυτό τον πόνο.  Κι ο δικός μας απεγκλωβισμός απ’ αυτήν τη δυστυχία που θα ζυμωθεί, και για να μη συγκρουστεί, με τη δικιά μας δεν θα γίνει αν δεν συνειδητοποιήσουμε την πηγή και την ουσία της που είναι ίδιες: σε μας, προς το παρόν,  προκαλεί οικονομική εξαθλίωση σ’  αυτούς προσφυγιά και θάνατο. 

Οι κάτοικοι περιοχών όπου οι πρόσφυγες εγκλωβίζονται ζουν τη δυστυχία τους και οι περισσότεροι τους συνδράμουν, κι άλλοι τους βλέπουν σαν πηγή κέρδους. Οι υπόλοιποι βλέπουν τη δυστυχία τους στις εικόνες των ΜΜΕ και πολλοί  συνδράμουν. Και όλοι τους θέλουμε ανήμπορους, τρισάθλιους, να ζητιανεύουν τη βοήθειά μας. Μόνο που ο οίκτος είναι κάτι ποσοτικό και όταν  η κατάσταση που τον προκαλεί γίνεται μόνιμη και ο χρόνος ατέλειωτος μπορεί και να εξαντληθεί, ακριβώς τότε που θα  είναι και πιο αναγκαίος. Και τι θα γίνει όταν ο σωρός μνησικακίας και μίσους πήξουν μέσα στην καρδιά των προσφύγων που τους θέλουμε και ευγνώμονες για την ελεημοσύνη μας την τόσο τσιγγούνικη στην τελική; Και τι θα γίνει όταν η  δική μας κούραση και ανημποριά μας κάνει ευάλωτους και ενδώσουμε σε φόβους που σπέρνονται σχετικά με τους πρόσφυγες, που θα χρησιμοποιούνται για πολυποίκιλα συμφέροντα, όπως από  τον  ανώτατο στρατιωτικό διοικητή του ΝΑΤΟ στρατηγό Φίλιπ Μπρίντλαβ, που ισχυρίζεται ότι  Μόσχα και Δαμασκός χρησιμοποιούν εσκεμμένα τις ροές των Σύρων προσφύγων ως όπλο με στόχο την αποσταθεροποίηση της Ευρώπης; Και πάντα υπάρχει ο κίνδυνος αλλάζοντας το βλέμμα, για καλύτερη εξυπηρέτηση συμφερόντων,  ν’ αλλάξουν και οι εικόνες που διοχετεύονται στα ΜΜΕ. Μήπως  η απαγόρευση εισόδου σε δημοσιογράφους  στα κέντρα κράτησης προσφύγων δεν είναι ένας πολύ άγαρμπος τρόπος για να επιβληθεί μια ορισμένη εικόνα για την κατάσταση;

Ο καπιταλισμός επιζεί αναγκάζοντας την πλειονότητα την οποία εκμεταλλεύεται να καθορίσει τη ζωή της με τα κριτήρια της άρχουσας τάξης. Κι αν παλιότερα αυτό επιτεύχθηκε με την εκτεταμένη στέρηση αργότερα με  την υπόσχεση ελπίδων σήμερα στις ανεπτυγμένες χώρες επιτυγχάνεται με την επιβολή ψεύτικων κριτηρίων για το τι είναι και δεν είναι εφικτό και κυρίως επιθυμητό από μας. Γι’  αυτό και παρασυρόμαστε και βλέπουμε στις φωτογραφίες μόνο εκείνο που μας  μάθανε να κοιτάζουμε και δεν βλέπουμε σε πολλές  φωτογραφίες με τις λεζάντες τους να  φωλιάζουν ιδεολογίες, ιεραρχίες θεσμών, παγιωμένα συμφέροντα. Καιρός να βγούμε απ’  αυτό  που θεωρούμε φυσικό και μελετώντας την εικόνα να κατανοήσουμε το πώς το βλέμμα, τόσο το δικό μας όσο και των άλλων, φιλτράρει την εικόνα μέσα από παραδοχές και αντιλήψεις που δικαιώνουν τις περισσότερες φορές κυρίαρχα συμφέροντα.