Ο ΠΑΠΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

 

Με το θάνατο του πάπα Φραγκίσκου Α, για άλλη μια φορά, σχεδόν σύσσωμος ο δυτικός κόσμος της κυρίαρχης διανόησης και της πολιτικής βρήκε την ευκαιρία να ξαναθυμηθεί και να διαφημίσει τον ανθρωπισμό του δυτικού πολιτισμού, και ιδιαίτερα του χριστιανισμού, που εξέφραζε με λόγια και χειρονομίες ο εκλιπών. Και ανά τον κόσμο καθημερινοί άνθρωποι, είτε πιστοί της καθολικής εκκλησίας είτε και όχι, επαναλάμβαναν λόγια και περιστατικά  σχετικά με τον  πάπα των φτωχών, που έβριθαν συμβολισμών, χωρίς να στέκονται στο υλικό αποτύπωμά τους στην πραγματική ζωή. Έτσι, για παράδειγμα, ο θαυμασμός επειδή ο πάπας επέτρεπε άστεγους να κοιμούνται στην πλατεία του Αγίου Πέτρου απέτρεπε από τον προβληματισμό για την ευθύνη της ύπαρξης τόσων αστέγων από μια πάμπλουτη εκκλησία.

          Ο θάνατος του πάπα και οι κριτικές για το έργο και τη ζωή του ανέδειξαν την καταλυτική σημασία που αποκτούν οι συμβολισμοί, παρόλα τα  τόσα χρόνια …Διαφωτισμού και διακηρύξεων περί δικαιωμάτων. Η Αγία Έδρα, ως έδρα της υψηλότερης εξουσίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που διεξάγει διεθνή και διπλωματική επικοινωνία, αρκείται σε συμβολικές πράξεις που δείχνουν συμπαράσταση στους μη προνομιούχους της κοινωνίας και ένα μεγάλο πλήθος μένει ικανοποιημένο. Αν οι παλαιστίνιοι, διωγμένοι και αποκλεισμένοι από παντού, νιώθουν ευγνωμοσύνη, γιατί αναφέρθηκε με συμπόνια σ’ αυτούς και  προβληματίστηκε για έρευνα σχετικά με τη γενοκτονία στη Γάζα, είναι μάλλον ενδεικτικό της απανθρωπιάς του δυτικού ιμπεριαλισμού,  που πάντα αφήνει όμως διόδους εκτόνωσης και παραμυθίας με ανώδυνες συμβολικές πράξεις. Κι αυτό έκανε ο εκλιπών πάπας. Με απλή και άμεση γλώσσα, με παρηγορητικό λόγο, προσέγγιζε το κοινό του και οι πιστοί και μη πιστοί ταυτίζονταν μαζί του,  ώστε να  ξαναποκτήσει κύρος η καθολική εκκλησία  κι ανάμεσα στον απλό κόσμο.

         Ο προηγούμενος πάπας, Βενέδικτος XVI, παραιτήθηκε εν μέσω σκανδάλων παιδεραστίας και διαφθοράς της καθολικής εκκλησίας ανά τον κόσμο. Επομένως, ο Αργεντινός καρδινάλιος που εκλέχτηκε στη θέση του πάπα θα έπρεπε να βελτιώσει την εικόνα της καθολικής εκκλησίας, για να σταματήσει η διαρροή πιστών και να την προσαρμόσει στη σύγχρονη εποχή. Ο νέος πάπας από την αρχή της θητείας του έφερε επανάσταση στην επικοινωνιακή στρατηγική, μεταφέροντας το μήνυμα της εκκλησίας όχι μόνο με τα λόγια, αλλά και με χειρονομίες. Με το νέο όνομα που διάλεξε ως πάπας και παρέπεμπε στον «φτωχούλη του θεού», τον Φραγκίσκο της Ασσίζης, καθιστούσε σαφές ότι ήταν ο πάπας των φτωχών, που αποστασιοποιείται από την επίδειξη, το πρωτόκολλο και τη μεγαλοπρέπεια που περιβάλλουν τους θρησκευτικούς ηγέτες. Οι χαρακτηριστικές εκφράσεις της επικοινωνίας του εκλιπόντος πάπα αναφέρονταν σε θέματα της ειρήνης, της φτώχειας, του αποκλεισμού, που αφορούσαν εκατομμύρια σ’ όλο τον κόσμο,  και αναλάμβανε με το λόγο του την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πιο αδύναμων και φτωχών.  

            Και είναι αρκούντως προβληματικό για τα μεγάλα πλήθη να  είναι  τόσο  ολιγαρκή, ώστε να  αρκούνται σε λόγια και χειρονομίες ενός ποντίφικα φορτωμένα μόνο με συμβολικά μηνύματα για δικαιώματα και διεκδικήσεις.  Έχοντας ο ίδιος ο πάπας την  ικανότητα χειρισμού συμβόλων που ορίζουν πεδία σύγκρουσης, παραμένει  μια αξιοσημείωτη πηγή δύναμη διευρύνοντας τα πεδία επιρροής του, και επί του πολιτικού, και   καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τους  αποδεκτούς ρόλους και τρόπους δράσης. Κι αν στην πολιτική ζωή η σχέση κυριαρχίας που εγκαθιδρύεται μεταξύ ομάδων ή ατόμων είναι πολύ σαφής, το κράτος  του Βατικανού με επικεφαλής τον πάπα  θέλει να το παραβλέπει, γιατί θεωρείται υπεράνω όλων αυτών,  για να  μιλά για αγάπη και αλληλεγγύη, χωρίς δέσμευση για εκπλήρωσή τους σε τούτον τον κόσμο. Η όλη ιστορία όμως με τη μητέρα Τερέζα που ο ιμπεριαλισμός της Δύσης της πρόσφερε το  βραβείο Νόμπελ και ο πάπας Φραγκίσκος Α την αγιοποίησε δείχνει ξεκάθαρα τις αγαστές και αλληλοσυμπληρούμενες σχέσεις πολιτικοοικονομικού συστήματος και εκκλησίας.

          Τις μέρες αυτές, με το θάνατο του πάπα, μοιάζει σαν να χρειάζεται αποσαφήνιση το ερώτημα  τι σημαίνουν οι χαρακτηρισμοί κυρίαρχος και κυριαρχούμενος όταν εφαρμόζονται σε συμβολισμούς ή ιδέες. Φυσικά και έχουμε  κατά νου την αποφασιστική παράγραφο από τη Γερμανική Ιδεολογία, όπου ο Μαρξ σφυρηλατεί την αντιστοιχία  μεταξύ της «κυρίαρχης υλικής δύναμης» και της «κυρίαρχης πνευματικής δύναμης»: «Οι σκέψεις της άρχουσας τάξης είναι επίσης σε όλες τις εποχές οι κυρίαρχες σκέψεις [...] Οι ιδέες («των ατόμων που αποτελούν την άρχουσα τάξη») είναι οι κυρίαρχες ιδέες της εποχής τους». Εφόσον η σχέση κυριαρχίας εγκαθιδρύεται μεταξύ τάξεων  και η σχέση της συμβολικής κυριαρχίας μπορεί να συλληφθεί, όχι βέβαια με έναν μηχανιστικό τρόπο, με τα ίδια κριτήρια. Μπορεί οι  σχέσεις μεταξύ συμβόλων να λειτουργούν με μια λογική που μοιάζει πιο περίπλοκη από  τις σχέσεις μεταξύ τάξεων και οι μηχανισμοί συμβολικής επιβολής να παρουσιάζουν πιθανές αποκλίσεις σε σχέση με τους μηχανισμούς της κοινωνικής κυριαρχίας, όμως δεν έχουν άλλο στόχο από την επιβολή της κυρίαρχης τάξης. Και φυσικά ο πάπας, ο επικεφαλής μιας εκκλησίας που  ανά τους αιώνες επέβαλλε την εξουσία των ισχυρών πάνω στους αδύναμους, ποτέ δεν θα υπονόμευε ούτε τη δική του εξουσία ούτε της κυρίαρχης τάξης με την οποία ανά τους αιώνες συμπορεύεται. Γι’ αυτό δεν έχει νόημα το ερώτημα για την προοδευτικότητα ή όχι του πάπα, ο οποίος πάντα είναι συνεπής με το καθολικό δόγμα και τους στόχους του κράτους του Βατικανού, ακόμα κι αν  φαίνεται ασυμβίβαστος με το φάσμα της σύγχρονης πολιτικής.  

            Και ο Φραγκίσκος Α λοιπόν,   όπως και κάθε πάπας,  δεν ήταν παρά ένας πολιτικός παίκτης, καθώς ήταν και αρχηγός κράτους.  Ο Χριστιανισμός βρίσκεται σε παρακμή στη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, αλλά στην Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική ο Χριστιανισμός αυξάνεται, τόσο λόγω των υψηλότερων ποσοστών γεννήσεων όσο και των προσηλυτισμών. Στην Ασία και Αφρική λοιπόν συγκίνησε πολύ η ανησυχία του πάπα Φραγκίσκου για τους φτωχούς, τους μετανάστες, τους περιθωριοποιημένους  και δεν θα ήταν δυνατό να μην επικεντρώνεται ο παπικός λόγος σ’ αυτούς, αφού αυτό κυρίως πια είναι το ποίμνιό του. Το γεγονός είναι ότι επειδή αυτό που μοιάζει με τον μέσο χριστιανό αλλάζει τώρα πιο γρήγορα από ποτέ είναι αναπόφευκτο να διαμορφωθεί αντίστοιχα και ο  επόμενος παπισμός, αφού ο εκλιπών πάπας απέδειξε ότι η επιτυχημένη επικοινωνιακή πολιτική που ακολούθησε έφερε πνοή ζωής στην καθολική εκκλησία.  

          Με τους ύμνους για το έργο του πάπα, το θαυμασμό για τις τελευταίες επιθυμίες του, την προβολή της παρουσίας περιθωριακών και απόκληρων στη κηδεία του από όλα τα συστημικά ΜΜΕ η κυρίαρχη τάξη ανά τον κόσμο θεωρεί δική της υπόθεση τα εκκλησιαστικά του Βατικανού. Αποκορύφωμα, ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο αυτής της συμπόρευσης εκκλησίας και κυρίαρχης εξουσίας ανά τους αιώνες ήταν η συνάντηση Τραμπ και Ζελένσκι μέσα στην εκκλησία. Η προσφυγή λοιπόν των φτωχών και απόκληρων στη μεγαθυμία και ευσπλαχνία του κάθε εκκλησιαστικού ηγέτη που με ηχηρά λόγια και συμβολικές χειρονομίες προσπαθεί να τους προσεγγίσει δεν αλλάζει την κοινωνική πραγματικότητα, παρά μόνο παρηγορεί εφησυχάζοντας.