ΤΑΙΝΙΕΣ ΖΑΧΑΡΩΜΕΝΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Το είδος της πολιτικής και ιδεολογικής μας συνείδησης που διαμορφώθηκε στη μεταπολίτευση, στην οποία προβλήθηκε η συναίνεση με την  αποκοπή της πολιτικής από την ταξική πάλη και της πολιτικής από την οικονομία, μας έκανε πειστική την αντίληψη για την υπερταξική δημοκρατία και το ουδέτερο κράτος κι αυτό  μπορεί να ερμηνεύσει επιλογές και συμπεριφορές στα δύσκολα χρόνια των μνημονίων.

  Η πολιτική θεωρήθηκε κι έγινε υπόθεση ενός μικρού αριθμού επαγγελματιών και κομμάτων πολυσυλλεκτικών και δήθεν υπερταξικών, που ευθύνονται για την οικονομική μας κρίση, και  ερήμην του λαού που υποβιβάζεται σε παθητικό δέκτη ή μάζα που η πολιτική του δράση εξαρτάται περισσότερο από τις συγκινησιακές του παρορμήσεις. Μόνο που όχι μόνο οι σκέψεις, αλλά και τα αισθήματα και συγκινήσεις των μαζών οργανώνονται με βάση κάποιες γενικές ιδέες, κάποιους γενικούς στόχους και κάποια πρότυ­πα ζωής, που περιγράφουν και αξιολογούν την πραγματικότητα, και παίζουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση των ταξικών επιδιώξεων. Αυτό σημαίνει πως η κυρίαρχη ιδεολογία επιδιώκει, για να συσκοτίσει την  πραγματική μας θέση στο παραγωγικό σύστημα είτε αυτή να  αντισταθμίζεται με διάφορες ιδέες περί κοινωνικής χρησιμότητας, κοινωνικών προσδοκιών, ηθικών ανταμοιβών κλπ. είτε να εξωραΐζεται με αναπαραστάσεις που απεικονίζουν κατά το δοκούν την πραγματικότητα, παροντική και παρελθοντική. Κι ένα μέσο γι’  αυτό είναι και  η κινηματογραφική εικόνα που έχει τη δυνατότητα να αναπαριστά οπτικά και πειστικά  την πραγματικότητα από διαφορετικές εκδοχές και με διαφορετικές στοχεύσεις.

Τις τελευταίες εβδομάδες προβάλλονται από κρατικό κανάλι ταινίες ελληνικές που αναφέρονται σ’ ένα παρελθόν που δεν απέχει παρά κάπου 50 με 60 χρόνια, όπως «Τέλος εποχής», η «χορωδία του Χαρίτωνος», «Λούφα και παραλλαγή» κλπ.  που ακριβώς εξωραΐζουν μια ολόκληρη περίοδο του παρελθόντος. Ο κινηματογράφος δηλ.  συντελεί στην ανασύσταση μιας εκδοχής της δεκαετίας 60 και 70 αρκετά μυθοποιημένης.

Σε πολλές απ’ αυτές  τις ταινίες η επανάληψη των ίδιων θεμάτων, -ανατρεπτική κοροϊδία απέναντι στη φαιδρότητα πολιτιστικών επιλογών και αναχρονιστικών συμπεριφορών των τότε κρατούντων,  υπονόμευση απαγορεύσεων κυρίως μέσα από  εφηβικές ανησυχίες σε μια εποχή κοινωνικού συντηρητισμού και πολιτικής παρέκκλισης- έπνιξε τους όποιους προβληματισμούς μέσα σε ζαχαρένιες αναθυμιάσεις νοσταλγίας και συναισθηματικής αφέλειας, πατρογονικών συμπεριφορών και πολιτικών στερεοτύπων.  Οι ταινίες αυτές, που γυρίστηκαν μετά  τη δεκαετία του 80  και ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία, έχει κανείς την εντύπωση πως αν και φαίνεται να επηρεάζονται θεματογραφικά από την ιστορική περίοδο που ανασυνθέτουν, περισσότερο όμως επηρεάζονται από  το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο ζουν και εργάζονται οι δημιουργοί τους. Αν έχουν ένα ενδιαφέρον δεν είναι γιατί ανασυνθέτουν εκείνη την εποχή, αλλά γιατί ανασυνθέτουν αυτό το ιστορικό παρελθόν υπό την επίδραση της επιλεκτικής μνήμης των δημιουργών τους για την εποχή αναφοράς και προχωρούν στην αναπαράστασή της υπό την επιρροή της κυρίαρχης ιδεολογίας της μεταπολίτευσης, όπου μοιάζει το παλιό να μην είναι αναγνωρίσιμο και οι ταξικές συγκρούσεις να έχουν αμβλυνθεί έως εξαφανίσεως.

               ¨Όπως ο κινηματογράφος στην ακμή του, δεκαετία πενήντα και ιδίως εξήντα, συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση συνειδήσεων ενός κοινού πολύ  πιο διευρυμένου απ’  αυτό που έβλεπε τις ταινίες, έτσι και οι νεότερες αυτές ταινίες αν και μοιάζει να καταγράφουν την άποψη του καλλιτέχνη για το παρελθόν, όμως οι βασικές ομοιότητες των περισσοτέρων απ’  αυτών συγκλίνουν στην αναθεώρηση των εικόνων του παρελθόντος με την οικειοποίησή τους από την κυρίαρχη τάξη αναπαράγοντας τη δική της ιστορική μνήμη. Και  αυτές οι ταινίες λειτουργούν ως παραγωγοί ιστορίας και είναι ενδεικτικές για το πώς διαμορφώθηκε και ερμηνεύτηκε η συλλογική μνήμη.

 Μέσα από τη  διακωμώδηση και την ήττα της χούντας, σαν αυτή να μην είχε παρελθόν ή μέλλον, διοχετεύονται τα ιδεολογικά πρότυπα της αστικής τάξης στη μεταπολίτευση  που κάλυψε με τον εκδημοκρατισμό και εκσυγχρονισμό του καπιταλισμού μας τις ταξικές διεκδικήσεις.   Η χούντα αντιμετωπίζεται σαν το πλαίσιο για να ξεδιπλωθούν οι ιστορίες μιας άλλης εποχής, που ωστόσο τα πάθη και συναισθήματα των ηρώων μπορούν να αγγίξουν τους πάντες. Αυτό που κυριαρχεί είναι τα έξυπνα ευφυολογήματα,  η χαμένη αθωότητα, η ανακάλυψη της γοητείας του απαγορευμένου από τους εφήβους, ενώ  το πρόβλημα  είναι η απόδραση από την καθημερινότητα ενός αστικού περιβάλλοντος που καταπιέζει, από μια γκρίζα πόλη που η ομοιομορφία της απελπίζει. Τα κοινωνικά στερεότυπα που επαναλαμβάνονται είναι η αστική οικογένεια με την αυστηρότητά της, σε μια κοινωνία που ακόμη η ύπαιθρος δεν είχε ερημώσει, το κυνήγι και η αγωνία για την ευημερία, η αθωότητα και ο ιδεαλισμός των νέων, όπου η επαναστατικότητα ταυτίζεται με ευρωπαϊκή  μουσική και υπαρξιακές ή ερωτικές ανησυχίες. Γίνεται προσπάθεια διερεύνησης καταστάσεων που δικαιώνουν πολιτικές επιλογές των χρόνων που γυρίστηκαν οι ταινίες, με τη χρήση ενός φίλτρου εξιδανίκευσης και στερεοτύπων μέσω των οποίων διαφημίζονται νέα καταναλωτικά πρότυπα ζωής. Πολιτικές και κοινωνικές αντιθέσεις ή εμφανίζονται μέσα από λεκτικές συγκρούσεις των μεγάλων, ή με υπαινιγμούς που αγγίζουν πολιτικά γεγονότα  φιλτραρισμένα από την εφηβική και επομένως ευμετάβλητη διάθεση των πρωταγωνιστών με τις υπαρξιακές ανησυχίες  ή την ελιτιστική  ματιά δυτικοσπουδασμένων που οραματίζονται εκσυγχρονισμό του καπιταλισμού μας.

         Εν ολίγοις, όλες αυτές οι ταινίες ανασυσταίνουν το κλίμα μια μυθοποιημένης εκδοχής της δεκαετίας του 60, όπου, αφού η ιστορία γίνεται καρτ ποστάλ, το τότε παρουσιάζεται με τη φόρτιση της δικαίωσης εκείνων των ανησυχιών που ταυτίστηκαν με τις επιδιώξεις εκσυγχρονισμού και εκδημοκρατισμού της μεταπολίτευσης.