Μέρες μετά το τέλος του διαγωνισμού τραγουδιού της
Γιουροβίζιον, κι ενώ επίκεινται οι
ευρωεκλογές, η αντανάκλαση στο
διαγωνισμό των εξελισσόμενων ιδεών
σχετικά με τις αξίες που θεωρούνται μέρος του ευρωπαϊσμού είναι που προσδίδει
σ’ αυτό το πανηγύρι ενδιαφέρον. Από τη δημιουργία του αυτή η εκδήλωση ήταν μια
ευκαιρία για τη διεξαγωγή ενός μουσικού διαγωνισμού για παρουσίαση της Ευρώπης και του πολιτισμού της,
προκειμένου να επιβεβαιωθεί η συνοχή μιας Ευρώπης σε ειρήνη. Γιατί η μουσική
μπορεί να μην είναι σε θέση να οδηγήσει σε πολιτικές αποφάσεις, αλλά η
οικοδόμηση κοινότητας και το συναισθηματικό της αποτέλεσμα θα μπορούσαν
κάλλιστα να δημιουργήσουν τη διάθεση για μια ευρύτερη συναίνεση στην ασκούμενη
ευρωπαϊκή πολιτική. Κι ενώ η εκδήλωση
ορίζεται ως ένας μουσικός διαγωνισμός όπου η Ευρώπη επιδεικνύεται στη
συμφιλίωση και την ενότητά της, ο διαγωνισμός γίνεται συχνά μια ευκαιρία για
υπενθύμιση της εδαφικής και πολιτικής
πολυπλοκότητας των χωρών που την αποτελούν.
Η
Γιουροβίζιον ήταν προϊόν του ψυχρού πολέμου, το 1956 ένα χρόνο πριν τη Συνθήκη της
Ρώμης για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, που καθόρισε τον διαγωνισμό εντός των ορίων
του φιλοδυτικού μπλοκ και αντανακλούσε όλες αυτές τις δεκαετίες τις τάσεις της καπιταλιστικής Δύσης. Απέκτησε νέα πολιτική σημασία στη δεκαετία του 1990, όταν ενσωματώθηκε
στην πολιτιστική διπλωματία των κρατών του πρώην σοσιαλιστικού μπλοκ, για να εκφράσουν
την αποδοχή τους στην καπιταλιστική Ευρώπη και τις φιλοδοξίες τους για
ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ο διαγωνισμός είναι αναμφίβολα ένα βιομηχανικό και
εμπορικό γεγονός, συγχρόνως όμως θέλει να προσφέρει μια συγκεκριμένη
αναπαράσταση της Ευρώπης, ως ένα απέραντο μείγμα πολιτισμών και γλωσσών, με
αποδοχή της διαφορετικότητας. Η διεξαγωγή του θέλει ακόμα να εκφράζει
την επανάσταση στα ήθη, στην επιβεβαίωση της ισότητας των φύλων, στη σεξουαλική
χειραφέτηση των γυναικών ή την αναγνώριση διαφορετικών σεξουαλικοτήτων. Τα
τελευταία μάλιστα χρόνια έχει γίνει μια αξιοσημείωτη βιτρίνα για την προβολή
των δικαιωμάτων των LGBTQIA+. Και δεν
είναι τυχαίο που με την επιμονή της κυρίαρχης ιδεολογίας στην πολιτική
ταυτοτήτων μια μεταπολεμική ευρωπαϊκή μουσική εκδήλωση ειρηνικής συνύπαρξης έχει
φτάσει να προσδιορίζεται σε τέτοιο βαθμό σήμερα ως queer, που θεωρείται ελκυστικό το αντιφατικό
μείγμα μουσικής ψυχαγωγίας και αναιδούς κιτς.
Η Ευρώπη βέβαια δεν ταυτίζεται με
την εικόνα της Γιουροβίζιον, αλλά η Γιουροβίζιον δείχνει, μεγεθυμένες και
παραμορφωμένες, αρκετές τάσεις στην ευρωπαϊκή ιδεολογία, ενώ είναι και ένα
γεωπολιτικό γεγονός στο βαθμό που οι μουσικοί ερμηνευτές δεν εκπροσωπούν μόνο
τους εαυτούς τους, αλλά μια δεδομένη χώρα.
Ο διαγωνισμός είναι ένας χώρος
όπου κάθε χώρα θέλει να επιβεβαιώσει τον δυναμισμό της, δηλ. να οικοδομήσει την
εικόνα για την εθνική επωνυμία της. Η νίκη βέβαια στον τελικό αυτής ή της άλλης χώρας δεν
εξαρτάται μόνο από την εικόνα της, υπάρχουν επίσης εσωτερικές δυναμικές που
αφορούν τον ανταγωνισμό, πολιτικό ή οικονομικό, που εξηγούν τις επιτυχίες και τις απορρίψεις των κρατών Η μικρή ιστορία της Γιουροβίζιον
πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από τη μεγάλη ιστορία της ηπείρου, πρωτίστως στη
δυναμική των διευρύνσεων και της επέκτασής της χωρίς καθορισμένα σύνορα. Η
Γιουροβίζιον θεωρούνταν πάντα σημαντική στην πολιτιστική διπλωματία.
Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την προώθηση της εθνικής ταυτότητας, την ανάδειξη
πολιτικών ζητημάτων ή τη διεκδίκηση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας των εθνών. Επιπλέον, η Γιουροβίζιον, επειδή προωθεί στην ευρωπαϊκή
σκηνή καλλιτέχνες, βιομηχανίες και χώρες που δεν είναι αυστηρά ευρωπαϊκές, όπως
Αζερμπαϊτζάν, Ισραήλ κ.λπ. και απευθύνεται σε μη ευρωπαϊκά ακροατήρια θέτει και
το ζήτημα των σχέσεων με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η σχεδόν 70χρονη ιστορία του
Διαγωνισμού Τραγουδιού της Eurovision μοιάζει με σεισμογράφο της
κοινωνικοπολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη και όχι μόνο. Οι παραστάσεις, η
παρουσία ή η απουσία ορισμένων χωρών, οι νικητήριες πράξεις, τα σχόλια των
οικοδεσποτών και η ειδησεογραφική κάλυψη όλα αντικατοπτρίζουν την ευρωπαϊκή
μεταπολεμική ιστορία με τις διαδικασίες
διχασμού, επέκτασης, ολοκλήρωσης. Κι αν οι οργανωτικές επιτροπές επαναλαμβάνουν
συνεχώς τον μη πολιτικό χαρακτήρα της όλης παράστασης, όμως τα ίδια τα γεγονότα
διαψεύδουν ότι μπορεί να συνοψιστεί η γεωπολιτική διάσταση αυτής την
πανηγυριώτικης παράστασης ως μια απλή ιστορία ψήφων μεταξύ κρατών. Στην
πραγματικότητα είναι ένας προβληματισμός για την ευρωπαϊκή ταυτότητα που διασταυρώνεται
με τις πολιτικοοικονομικές στοχεύσεις της Ευρώπης τα τελευταία σχεδόν εβδομήντα χρόνια. Τα ηχηρά παραδείγματα δεν λείπουν.
Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας
η ιστορία της στην Γιουροβίζιον προεικόνιζε την κατάρρευση και την αναδιαμόρφωσή της σε ένα σύμπλεγμα εθνοτήτων
και ασταθών πολυεθνικών προτεκτοράτων. Η αρχική συμμετοχή της στη Γιουροβίζιον,
το 1961, ήταν ένας τρόπος συμβολισμού της απόστασης του Τίτο από το σοσιαλιστικό
στρατόπεδο και το άνοιγμα προς τη Δύση, ενώ στηρίχτηκε στους Κροάτες
τραγουδοποιούς για τις νικητήριες συμμετοχές της, με μουσικές που θεωρούνταν
πιο αποδεκτά ευρωπαϊκές από τις βαλκανικές μελωδίες με εξωτικούς ήχους.
Και είναι η ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην Ουκρανία
που αντανακλούσε στη νίκη της τελευταίας το 2016 στο διαγωνισμό, με φόντο την
προσάρτηση από τη Ρωσία της Κριμαίας που
ήταν στο στόχαστρο, με την
τραγουδίστρια να τραγουδά μπαλάντα για το πολύ πολιτικό θέμα της απέλασης των Τατάρων της Κριμαίας το 1944.
Εξάλλου,
η παρακολούθηση της θέσης της Ρωσίας στη Γιουροβίζιον αποκαλύπτει και τις
μεταμορφώσεις του ρωσικού ζητήματος στην αντιμετώπιση της χώρας από τη Δυτική Ευρώπη, εκτός ή εντός Ευρώπης,
μέχρι τον εξοβελισμό της με την εισβολή της στην Ουκρανία. Από το 2014
βρισκόταν στο επίκεντρο πολλών αντιπαραθέσεων, σχετικά με τη στάση της απέναντι
στα δικαιώματα σεξουαλικών μειονοτήτων, μετά σχετικά με την πολιτική της στην
Ουκρανία και τέλος την εισβολή της σ’ αυτή.
Κι ενώ
οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί ταχύτατα έδρασαν για την αποβολή της Ρωσίας, οι ίδιοι
φαίνεται να μην έχουν κανένα σχέδιο απαγορεύσεων για το Ισραήλ που πάνω από
επτά μήνες σκοτώνει τους Παλαιστίνιους, από συμμετοχή σε εκδηλώσεις, διαψεύδοντας
εαυτούς για την πολιτική τους ουδετερότητα. Και όπως η αναγκαστική έξοδος της Ρωσίας από τον διαγωνισμό μετά την εισβολή
συμβολίζει δραματικά την αποβολή της από την ευρωπαϊκή οικογένεια, έτσι και η συνεχιζόμενη
σύγκρουση με τους χιλιάδες που διαμαρτύρονται για την ένταξη του Ισραήλ φέτος συμβολίζει τη
δραματική μετατόπιση της επίσημης ευρωπαϊκής στάσης απέναντι στις αξίες δικαίου
που υποτίθεται υποστηρίζει και την αντιπαράθεσή της με τις λαϊκές απαιτήσεις.
Στη
Γιουροβίζιον υπογραμμίστηκε ξεκάθαρα ότι ο ανταγωνισμός και η πολιτική της Ευρώπης
έχει προσανατολιστεί ανατολικά, ενσωματώνοντας στο σκηνικό για χειραφέτηση έμφυλων
ταυτοτήτων έναν κόσμο γεωπολιτικής αντιπαλότητας, αποδέσμευσης από κανόνες
δικαίου και κυριαρχίας ιμπεριαλιστικών συμφερόντων που επιδιώκεται να μείνουν
στο παρασκήνιο για να επιβληθούν, με την ιδεολογική χειραγώγηση, στα πλήθη που διαμαρτύρονται. Η μάχη λοιπόν
για δικαιολόγηση της συμμετοχής του Ισραήλ είναι λιγότερο παραβίαση των
δηλωμένων αξιών της ίδιας της Γιουροβίζιον και περισσότερο αποκρυστάλλωση των
πραγματικών αξιών που αυτή πρεσβεύει. Γιατί το ιδανικό της μεταπολεμικής σύγχρονης
ευρωπαϊκής κοινωνίας που ήθελε να προβάλλεται, εμπλουτιζόμενο κάθε φορά, ως δημοκρατική,
καπιταλιστική, ειρηνική, πολυπολιτισμική, σεξουαλικά απελευθερωμένη και
τεχνολογικά προηγμένη, σ’ αυτή τη Γιουροβίζιον πνίγηκε στο αίμα των
Παλαιστινίων.
